جشن دیوالی هند بر گرفته از چیست؟

بسیاری از ما نام جشن دیوالی را شنیده ایم جشنواره ای رنگارنگ و پرنور که نماد فرهنگ غنی هند است. اما ریشه این جشن باستانی چیست؟ دیوالی تنها یک فستیوال نیست بلکه مجموعه ای از سنت ها باورها و داستان هایی است که در طول قرن ها شکل گرفته اند و هر کدام به نحوی به مفهوم اصلی آن یعنی پیروزی نور بر تاریکی گره خورده اند. درک خاستگاه دیوالی به ما کمک می کند تا عمق فرهنگی و معنوی این جشن بزرگ را بهتر بشناسیم و بدانیم این فستیوال چگونه به یکی از مهم ترین رویدادهای هند تبدیل شده است.

خاستگاه جشن دیوالی

جشن دیوالی که با نام دیپاوالی نیز شناخته می شود یکی از کهن ترین و مهم ترین فستیوال ها در فرهنگ هند است. ریشه های این جشن به هزاران سال پیش و به دوران باستان بازمی گردد و ارتباط عمیقی با آیین هندو جین و سیک دارد. این جشن اساساً به عنوان فستیوال نور شناخته می شود و در زمان برداشت محصول پاییزی برگزار می گردد که خود نشانه ای از برکت و فراوانی است. خاستگاه دقیق آن در یک رویداد واحد خلاصه نمی شود بلکه ترکیبی از داستان های اساطیری رویدادهای تاریخی و مفاهیم فلسفی است که در طول زمان به هم پیوسته اند و این جشن چندوجهی را پدید آورده اند.

تاریخچه جشن دیوالی در هند

تاریخچه دیوالی در هند بسیار طولانی و پیچیده است و در متون باستانی هندو مانند پوراناها ذکر شده است. شواهد تاریخی نشان می دهد که این جشن از دیرباز به عنوان یک فستیوال مهم در جامعه هند برگزار می شده است. در طول قرن ها با گسترش آیین های مختلف و تعاملات فرهنگی لایه های جدیدی به این جشن اضافه شده است. در دوران امپراتوری های مختلف از جمله امپراتوری مغول هرچند حاکمان مسلمان بودند اما جشن دیوالی همچنان با شکوه برگزار می شد و این نشان دهنده جایگاه ریشه دار آن در جامعه هند است. این جشن نه تنها در میان هندوها بلکه در میان پیروان آیین های دیگر مانند جین ها و سیک ها نیز اهمیت یافته و هر کدام تفاسیر و دلایل خاص خود را برای گرامیداشت آن دارند.

معنی و مفهوم واژه دیوالی

واژه «دیوالی» (Diwali) یا «دیپاوالی» (Deepavali) از زبان سانسکریت گرفته شده است. «دیپا» به معنای لامپ یا چراغ روغنی (دیا) و «والی» به معنای ردیف یا مجموعه است. بنابراین دیپاوالی به معنای «ردیفی از چراغ ها» است. این نام به خوبی نماد اصلی جشن را منعکس می کند که روشن کردن بی شمار چراغ و فانوس است. فراتر از معنای لغوی این واژه مفهومی عمیق تر را نیز در بر دارد: پیروزی نور بر تاریکی دانش بر جهل خیر بر شر و امید بر ناامیدی. این مفهوم فلسفی هسته اصلی جشن دیوالی را تشکیل می دهد و در تمام آیین ها و سنت های مرتبط با آن جاری است.

ریشه های اساطیری دیوالی

بخش عمده ای از خاستگاه دیوالی در اساطیر و داستان های مذهبی هندو ریشه دارد. چندین افسانه مهم با این جشن مرتبط هستند که هر کدام بُعدی از اهمیت آن را توضیح می دهند. این داستان ها نه تنها سرگرم کننده هستند بلکه درس های اخلاقی و معنوی مهمی را نیز منتقل می کنند و دلیل اصلی بسیاری از آیین های مرتبط با دیوالی را روشن می سازند. این ریشه های اساطیری جشن دیوالی را به یک رویداد صرفاً فرهنگی تبدیل نمی کنند بلکه به آن عمق مذهبی و معنوی می بخشند که برای میلیون ها نفر در سراسر جهان اهمیت دارد.

افسانه بازگشت راما و سیتا

یکی از مشهورترین داستان های مرتبط با دیوالی بازگشت لرد راما همسرش سیتا و برادرش لاکشمانا به آیودیا پس از چهارده سال تبعید است. بر اساس حماسه رامایانا راما پس از شکست دادن راوانا پادشاه اهریمنی لانکا به پادشاهی خود بازگشت. مردم آیودیا برای استقبال از پادشاه محبوب خود تمام مسیر را با چراغ های روغنی (دیا) روشن کردند تا راه را برای بازگشت او در تاریکی شب هموار سازند. این رویداد نماد پیروزی خیر بر شر و بازگشت نظم و عدالت است و روشن کردن دیاها در دیوالی به یاد این بازگشت مبارک انجام می شود.

ارتباط دیوالی با الهه لاکشمی و گانش

یکی دیگر از ریشه های مهم دیوالی پرستش الهه لاکشمی الهه ثروت سعادت و فراوانی است. اعتقاد بر این است که الهه لاکشمی در شب دیوالی به خانه هایی که تمیز و با نور چراغ ها روشن شده اند سر می زند و به آن ها برکت می دهد. به همین دلیل تمیز کردن خانه و روشن کردن فراوان چراغ ها بخش مهمی از آمادگی برای دیوالی است. همچنین لرد گانش خدای آغازها و برطرف کننده موانع نیز در کنار لاکشمی پرستش می شود تا برکت و موفقیت در امور جدید را تضمین کند. این پرستش نشان دهنده آرزوی مردم برای آغاز سالی پربرکت و دور از مشکلات است.

فلسفه دیوالی و پیروزی نور بر تاریکی

هسته اصلی فلسفی جشن دیوالی مفهوم عمیق پیروزی نور بر تاریکی است. این مفهوم در سطوح مختلفی قابل تفسیر است: پیروزی خیر بر شر دانش بر جهل امید بر ناامیدی و نظم بر بی نظمی. روشن کردن چراغ ها تنها یک آیین ظاهری نیست بلکه نمادی قوی از این پیروزی درونی و بیرونی است. دیوالی یادآور این است که حتی در دل تاریکی نور امید و حقیقت وجود دارد و تلاش برای غلبه بر نیروهای منفی چه در جهان و چه در درون خود امری ممکن و ضروری است. این فلسفه دیوالی را به جشنی با معنای جهانی تبدیل می کند که فراتر از مرزهای مذهبی و فرهنگی می رود.

نماد نور و روشنایی در دیوالی

نور محوری ترین نماد در جشن دیوالی است. استفاده از دیاها (چراغ های روغنی سفالی) شمع ها فانوس ها و نورپردازی های الکتریکی جلوه ای بصری از فلسفه جشن ایجاد می کند. هر چراغ کوچکی که روشن می شود نمادی از ذره ای نور است که تاریکی را پس می زند. روشن کردن این چراغ ها به معنای دعوت از انرژی های مثبت و الهی برای ورود به خانه و زندگی است. همچنین آتش بازی و ترقه بازی که بخش هیجان انگیزی از دیوالی است علاوه بر جنبه شادمانی نمادی از دور کردن ارواح پلید و نیروهای منفی با صدا و نور است. نور در دیوالی هم مادی است و هم معنوی؛ هم فضا را روشن می کند و هم درون را.

دلایل اصلی برگزاری جشن دیوالی

دلایل اصلی برگزاری جشن دیوالی متعدد و در هم تنیده اند. مهم ترین دلیل بزرگداشت پیروزی نور بر تاریکی است که در داستان های اساطیری مختلفی مانند بازگشت راما و شکست راوانا و پیروزی کریشنا بر ناراکاسورا تجلی می یابد. همچنین دیوالی زمان پرستش الهه لاکشمی برای برکت و ثروت و لرد گانش برای موفقیت و رفع موانع است. برای بسیاری دیوالی آغاز سال نو هندو محسوب می شود و زمان مناسبی برای شروعی تازه تسویه حساب ها و برنامه ریزی برای آینده است. این جشن همچنین فرصتی برای گردهمایی خانواده ها دید و بازدید تبادل هدایا و شیرینی و ابراز شادی و همبستگی اجتماعی است.

جایگاه و اهمیت دیوالی در فرهنگ هند

دیوالی جایگاهی بسیار ویژه و محوری در فرهنگ هند دارد. این جشن نه تنها مهم ترین فستیوال مذهبی برای میلیون ها هندو است بلکه توسط پیروان آیین های جین سیک و برخی بودایی ها نیز با دلایل و آیین های خاص خود گرامی داشته می شود. دیوالی نمادی از وحدت در عین کثرت در جامعه هند است و در سراسر کشور از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب با شور و هیجان فراوان برگزار می شود. این جشن تأثیر عمیقی بر اقتصاد اجتماع و حتی سیاست هند دارد. تعطیلی رسمی در سراسر کشور رونق بازارها و اهمیت آن در روابط اجتماعی نشان دهنده جایگاه بی بدیل دیوالی در تار و پود فرهنگ هند است.

دیوالی چه موقع از سال است؟

دیوالی معمولاً در پاییز بین ماه های اکتبر و نوامبر میلادی برگزار می شود. زمان دقیق آن هر سال بر اساس تقویم قمری هندو تعیین می گردد.

جشن دیوالی در کدام کشورها مرسوم است؟

جشن دیوالی علاوه بر هند در کشورهای دیگری با جمعیت قابل توجه هندو مانند نپال سری لانکا میانمار مالزی سنگاپور فیجی گویان سورینام ترینیداد و توباگو و مناطق هندی نشین در سراسر جهان مرسوم است.

آیا دیوالی فقط مختص هندوها است؟

خیر در حالی که دیوالی ریشه در آیین هندو دارد توسط پیروان آیین های جین و سیک نیز گرامی داشته می شود و جنبه های فرهنگی و اجتماعی آن در میان غیرهندوها در هند و سایر کشورها نیز محبوب است.

روشن کردن فانوس در دیوالی چه معنایی دارد؟

روشن کردن فانوس ها و چراغ ها در دیوالی نمادی از پیروزی نور بر تاریکی دانش بر جهل و خیر بر شر است. همچنین برای استقبال از الهه لاکشمی و دعوت از برکت و سعادت انجام می شود.

جشن دیوالی چند روز طول می کشد؟

جشن اصلی دیوالی پنج روز طول می کشد که هر روز آن نام و آیین های خاص خود را دارد اما اوج جشن معمولاً در روز سوم است که شب دیوالی نامیده می شود و زمان پرستش لاکشمی و روشن کردن چراغ ها است.