خلاصه کتاب عنصر حماسه در نهضت حسینی ( نویسنده مرتضی مطهری )

کتاب «عنصر حماسه در نهضت حسینی» اثر شهید مرتضی مطهری، رویکردی عمیق و تحلیلی به قیام عاشورا دارد و بر بعد حماسی این نهضت تأکید می کند تا از تحریفات و نگاه های سطحی فاصله بگیرد. این کتاب به عنوان فصل اول (یا بخشی از جلد اول) کتاب جامع «حماسه حسینی» جایگاه ویژه ای در شناخت فلسفه قیام حسینی دارد.

در میان آثار فکری و اسلامی معاصر، نوشته های شهید آیت الله مرتضی مطهری همواره چون چراغی فروزان، راهگشای اندیشمندان و عموم مردم در فهم عمیق معارف دینی بوده است. کتاب ارزشمند «حماسه حسینی»، از برجسته ترین میراث فکری ایشان، نه تنها یک روایت تاریخی صرف از واقعه کربلا نیست، بلکه تحلیلی ژرف و جامع از ابعاد مختلف این نهضت جاودانه است. بخش ابتدایی و بنیادین این مجموعه سترگ، تحت عنوان «عنصر حماسه در نهضت حسینی»، چونان دروازه ای به سوی فهم اصیل و ریشه ای قیام امام حسین (ع) گشوده می شود.

این مجلد با تکیه بر دیدگاهی متفاوت، مخاطب را به سفری فکری دعوت می کند تا در آن، حماسه کربلا را نه فقط در بستر حزن و اندوه، بلکه در اوج شکوه و عظمت، و در قالب یک نهضت الهی و بیدارگر بشناسد. در این بخش، مطهری تلاش می کند تا روح و ماهیت حقیقی قیام حسینی را از لابه لای غبار تحریفات و برداشت های سطحی بیرون کشیده و تصویری زنده و پویا از آن ارائه دهد. این رویکرد، درک ما را از واقعه عاشورا، از یک تراژدی صرف، به سوی یک حماسه مقدس و الهام بخش سوق می دهد، حماسه ای که در تار و پود خود درس های بی شماری برای زیست امروزین نهفته دارد.

عنصر حماسه؛ دروازه ای به فهم اصیل نهضت حسینی

کتاب «عنصر حماسه در نهضت حسینی»، اولین بخش از اثر گران سنگ «حماسه حسینی» شهید مرتضی مطهری به شمار می رود. این کتاب برای نخستین بار در حدود سال ۱۳۴۷ هجری شمسی، بر پایه سه سخنرانی روشنگر استاد مطهری در حسینیه ارشاد شکل گرفت. مطهری در این بخش، با دقتی مثال زدنی، به کالبدشکافی ابعاد این رخداد بزرگ تاریخی می پردازد و عمدتاً بر «چهره حماسی» آن تأکید می کند. این تأکید از آن رو حائز اهمیت است که در طول سالیان، چهره «تراژیک» و غم انگیز کربلا بیش از حد برجسته شده و از عظمت و پیام های بیدارگر آن کاسته شده بود.

درک عنصر حماسه در نهضت حسینی، برای هر پژوهشگر، دانشجو یا حتی فردی که در پی شناخت اصیل این واقعه است، حیاتی به نظر می رسد. مطهری هدف خود را از این بازخوانی، ارتقای فهم عموم از این رخداد، دور از برداشت های احساسی و سطحی، و نزدیک شدن به فلسفه عمیق و الهی قیام امام حسین (ع) قرار می دهد. او با واکاوی مفهوم «حماسه» و تمایز آن با واژگانی چون «قیام» و «نهضت»، به مخاطب فرصت می دهد تا با ابعاد ناشناخته یا کمتر شناخته شده کربلا آشنا شود و به درکی جامع تر از آن دست یابد.

شهید مطهری: متفکری در پی تبیین اصیل عاشورا

جایگاه فکری استاد مطهری

شهید مرتضی مطهری، از معدود متفکرانی است که در دوران معاصر، با قلم و زبان رسا و منطقی خود، به تبیین و دفاع از معارف اسلامی پرداخت. ایشان که تربیت یافته مکتب بزرگانی چون علامه طباطبایی و امام خمینی (ره) بودند، نه تنها در فقه و فلسفه، بلکه در تاریخ و جامعه شناسی نیز از صاحب نظران برجسته محسوب می شدند. آثار مطهری، مجموعه ای جامع از سخنرانی ها و یادداشت هاست که پس از شهادت ایشان توسط شاگردان و دوستدارانش گردآوری و منتشر شد. «حماسه حسینی» نیز از این قاعده مستثنی نیست و دربرگیرنده تفکرات عمیق او درباره قیام عاشوراست.

نگاه مطهری به عاشورا، فراتر از روایت صرف واقعه و مظلومیت شهداست. او به دنبال کشف و تحلیل فلسفه پنهان در پس این رخداد عظیم بود. دغدغه اصلی او، زدودن غبار تحریفات و خرافات از چهره عاشورا و نمایاندن حقیقت ناب و بیدارگر آن بود. این تلاش، در نهایت به خلق آثاری انجامید که دریچه های جدیدی را به روی فهم اصیل و عقلانی از نهضت حسینی گشود.

چرا حماسه؟ بازخوانی یک انتخاب واژگانی

انتخاب واژه «حماسه» توسط شهید مطهری برای توصیف نهضت حسینی، خود گویای عمق دیدگاه اوست. در حالی که می توانست از واژگانی چون «قیام»، «نهضت»، «انقلاب» یا حتی «شورش» استفاده کند، اما مطهری به عمد واژه «حماسه» را برگزید. این انتخاب، نشان دهنده آن است که از نظر او، بار معنایی حقیقی این حرکت، فراتر از جنبش، ایستادگی یا برخاستن صرف است. حماسه، واژه ای است با ریشه های کهن الگویی و اساطیری در زبان فارسی که در خود، بار معنایی عظیم، شورانگیز، احساسی، مثبت و وصف ناشدنی را نهفته دارد.

این واژه، به خوبی می تواند عظمت روح، صلابت اراده و حق پرستی بی نظیر امام حسین (ع) را به تصویر بکشد. مطهری با این انتخاب، مخاطب را به درکی عمیق تر از شخصیت امام حسین (ع) دعوت می کند؛ شخصیتی که نه تنها شهیدی مظلوم، بلکه قهرمانی شجاع و الهام بخش است که با تمام وجود در راه حق ایستاد. او خود در این زمینه می گوید:

ادعای اینکه کسی بگوید من کلید شخصیت کسی مانند علی علیه السلام یا حسین بن علی (ع) را به دست آورده ام، انصافا ادعای گزافی است و من جرأت نمی کنم چنین سخنی بگویم، اما این قدر می توانم ادعا کنم که در حدودی که من حسین را شناخته و تاریخچه ی زندگی او را خوانده ام و سخنان او را –که متاسفانه بسیار کم به دست ما رسیده است- به دست آورده ام، و در حدودی که تاریخ عاشورا را –که خوشبختانه این تاریخ مضبوط است- مطالعه کرده و خطابه ها و نصایح و شعارهای حسین را به دست آورده ام، می توانم این طور بگویم که از نظر من کلید شخصیت حسین حماسه است، شور است، عظمت است، صلابت است، شدت است، ایستادگی است، حق پرستی است.

تبیین مفهوم حماسه و دو چهره کربلا

معنای عمیق حماسه

حماسه در لغت به معنای دلاوری، شجاعت و سخنان قهرمانانه است. در اصطلاح ادبی، به نوعی از شعر یا داستان گفته می شود که به شرح پهلوانی ها و نبردهای قهرمانان می پردازد و معمولاً با ریشه های اساطیری و کهن الگویی همراه است. مطهری این مفهوم را به واقعه کربلا بسط می دهد تا نشان دهد که قیام امام حسین (ع) صرفاً یک واقعه غم انگیز نیست، بلکه یک داستان قهرمانانه و الهام بخش است که می تواند روح انسان ها را به اوج خود برساند.

از دیدگاه مطهری، حماسه تنها مربوط به گذشته و اساطیر نیست، بلکه می تواند در رخدادهای تاریخی نیز تجلی یابد، به ویژه آنجا که انسان هایی با اراده ای پولادین و ایمانی راسخ در برابر ستم ایستادگی می کنند. عنصر حماسه در نهضت حسینی نیز دقیقاً به همین معناست؛ یعنی روایتی از قهرمانی، فداکاری، غیرت و ایستادگی که فراتر از زمان و مکان عمل می کند و همواره الهام بخش انسان هاست. این نگرش، به ما کمک می کند تا از سطح ظاهری و غم انگیز واقعه عاشورا عبور کرده و به لایه های عمیق تر و پرشور آن دست یابیم.

تراژدی و حماسه: دو روی یک سکه

حادثه کربلا، در دیدگاه شهید مطهری، دارای دو چهره اصلی است: چهره ای تراژیک (غم انگیز) و چهره ای حماسی (شورانگیز و قهرمانانه). متأسفانه در طول تاریخ، چهره تراژیک این واقعه، یعنی ابعاد مظلومیت، شهادت، تشنگی و مصیبت های اهل بیت (ع)، غالباً بر چهره حماسی آن غلبه کرده و توجهات را به خود معطوف داشته است. این تمرکز اگرچه در جای خود ارزشمند و ضروری است، اما نباید باعث غفلت از ابعاد دیگر این قیام شود.

چهره حماسی کربلا، بر شجاعت، ایستادگی، حق طلبی، غیرت، و درس های سازنده ای تأکید دارد که از این واقعه تاریخی می توان آموخت. مطهری با تأکید بر این بعد، نشان می دهد که امام حسین (ع) و یارانش، با تصمیمات، سخنان، و عمل خود، چگونه نماد یک شخصیت حماسی هستند. هدف اصلی این شخصیت حماسی، بیداری وجدان های خفته، اصلاح جامعه و زنده نگه داشتن دین مبین اسلام بود. امام حسین (ع) با انتخاب شهادت در راه خدا، نه تنها خود به اوج حماسه رسید، بلکه با خون خود، روح حماسی را در رگ های جامعه اسلامی دمید.

این دو چهره، تراژدی و حماسه، لازم و ملزوم یکدیگرند. غم و اندوه بر مظلومیت امام (ع)، عاطفه ای عمیق را در وجود انسان برمی انگیزد، اما شناخت جنبه حماسی، به این عاطفه جهت می دهد و آن را به سوی عمل، مسئولیت پذیری و بیداری سوق می دهد. مطهری می خواست که عزاداران حسینی، در کنار اشک ریختن برای مظلومیت، به روح حماسی این قیام نیز توجه کنند و از آن درس های سازنده بگیرند.

نهضت حسینی: حماسه ای مقدس و عامل شخصیت یافتن جامعه اسلامی

قیامی آگاهانه، نه انفجاری ناآگاهانه

یکی از دیدگاه های محوری شهید مطهری در تحلیل نهضت حسینی، تأکید بر آگاهانه بودن این قیام است. ایشان به شدت با این تصور که قیام امام حسین (ع) یک عمل «ناآگاهانه» یا «انفجاری» بوده است، مخالف است. از نظر مطهری، این حرکت بزرگ، نه از سر خستگی، عصبانیت یا ناامیدی، بلکه کاملاً محاسبه شده، با بصیرت کامل، و بر پایه منطق و حکمت الهی صورت گرفته است. امام (ع) با علم به سرنوشت خود و یارانش، این راه را برگزید تا به اهداف والایی دست یابد که جز از طریق شهادت میسر نبود. این نگاه، به قیام عاشورا عمق و معنای بیشتری می بخشد و آن را از یک شورش بی هدف، به یک نهضت الهی و استراتژیک تبدیل می کند.

ویژگی های حماسه مقدس

حماسه حسینی، نه یک حماسه معمولی، بلکه یک «حماسه مقدس» است. مطهری برای این نوع حماسه، ویژگی هایی برمی شمارد که آن را از سایر حماسه ها متمایز می کند. این ویژگی ها عبارتند از:

• خارج از خواسته های فردی و نفسانی: نهضت امام حسین (ع) برای کسب قدرت یا منافع شخصی نبود.
• ریشه در آگاهی، حق پرستی و اهداف الهی: این قیام بر پایه شناخت عمیق از حق و باطل و با هدف احیای دین خدا شکل گرفت.
• الهام بخش و تربیت کننده: حماسه حسینی، نه تنها یک رویداد تاریخی است، بلکه مکتبی است که انسان ها را به سوی تعالی و رشد رهنمون می شود.

این قداست، به قیام کربلا بُعدی جاودانه می بخشد و آن را به الگویی برای تمام انسان های آزاده در طول تاریخ تبدیل می کند.

نقش نهضت حسینی در شخصیت بخشی به جامعه

یکی از مهم ترین پیامدهای حماسه حسینی، نقش آن در «شخصیت بخشی به جامعه اسلامی» است. مطهری معتقد است که این قیام، روحی تازه در کالبد امت دمید و حس «شخصیت» و «استغنا» را در مردم بیدار کرد. سال ها سلطه امویان و تبلیغات سوء آنها، روحیه ظلم ستیزی و عزت نفس را در جامعه تضعیف کرده بود. اما شهادت امام حسین (ع) و یارانش، همچون جرقه ای در تاریکی، غیرت ها را برانگیخت و مردم را به مقاومت و شجاعت دعوت کرد.

نهضت حسینی، درس های بزرگی از جمله صبر، مقاومت، تحمل شداید و ایستادگی در برابر ظلم را به ملت مسلمان آموخت. این درس ها، به احیای هویت اسلامی کمک کرد و ترس و ذلت را از دل مردم بیرون راند و آنها را تبدیل به عده ای شجاع و دلاور نمود. این گونه بود که حرکت امام حسین (ع)، فراتر از یک واقعه محلی، به یک عامل جهانی برای بیداری و بلوغ اجتماعی بدل شد.

زینب (س)؛ تبلور شخصیت پس از کربلا

در میان تمام شخصیت های حاضر در حماسه کربلا، حضرت زینب کبری (س) نمونه ای برجسته از تأثیر شخصیت بخش نهضت حسینی است. مطهری به روشنی بیان می کند که زینب (س) با آن عظمت ذاتی که از دامان حضرت زهرا (س) و تربیت امیرالمؤمنین (ع) کسب کرده بود، پس از واقعه کربلا به اوج جدیدی از شخصیت و شکوه رسید. خطبه های کوبنده و روشنگر او در کوفه و شام، اوج شجاعت، فصاحت و استقامت را به نمایش گذاشت.

او که بار سنگین مصیبت را بر دوش کشیده بود، با استواری بی نظیر، پیام عاشورا را به گوش جهانیان رساند و از تحریف آن جلوگیری کرد. زینب (س) نشان داد که چگونه می توان در اوج مصیبت، کرامت و عزت نفس را حفظ کرد و همچنان بیرق حق را برافراشته نگاه داشت. شخصیت بی بدیل ایشان، خود گواهی زنده بر قدرت تحول آفرین حماسه حسینی است.

تحریفات در واقعه تاریخی کربلا و ضرورت پالایش

نقش مطهری در مقابله با تحریفات

شهید مطهری، در کنار تبیین ابعاد حماسی نهضت حسینی، دغدغه ای عمیق برای زدودن تحریفات از چهره این واقعه داشت. او معتقد بود که فهم اصیل عاشورا تنها زمانی میسر می شود که آن را از گزند باورهای نادرست و داستان های مجعول، که در طول قرون به آن راه یافته اند، مصون بداریم. مطهری در کتاب خود، به دنبال قرائتی اصیل و کمتر دیده شده از مذهب است؛ قرائتی که ممکن است در نگاه اول برای برخی ساده اندیشان، حتی چالش برانگیز به نظر برسد. اما هدف او، عنادورزی یا تخریب هویت دینی نبود، بلکه از سر دلسوزی و برای جدا کردن «سره» از «ناسره» بود.

او با جسارت، به چالش کشیدن باورها و اعتقاداتی پرداخت که توده های مردم طی قرن ها به آنها پایبند بودند و هیچ ابایی نداشت از اینکه برخی از آنها را توهم بداند. مطهری تلاش می کرد تا عزادار حسینی، از امام حسین (ع) درکی فراتر از تشنگی و جنگ داشته باشد و به بطن زیبای حسین دست یابد؛ بطنی که در آن، فلسفه واقعی قیام نهفته است.

عوامل تحریف از دیدگاه مطهری

مطهری در بخش های مربوط به تحریفات در کتاب «حماسه حسینی»، ریشه های این پدیده را واکاوی می کند. از نظر ایشان، سه عامل مهم در ورود دروغ، اشتباه، مغالطه و رویابافی به دید شیعه نسبت به امام سوم خود نقش داشته اند:

1. اغراض دشمنان: کسانی که با اهداف سیاسی یا مذهبی، در صدد تخریب چهره اسلام و اهل بیت (ع) بودند.
2. تمایل به اسطوره سازی: گرایش طبیعی انسان ها به ایجاد داستان های خارق العاده و اغراق آمیز برای بزرگ نمایی قهرمانان.
3. تحریک احساسات مردم از طریق جعل: برخی مداحان و روضه خوانان با هدف جلب توجه، گریاندن بیشتر مردم یا کسب منافع مادی، به جعل و نقل داستان های نادرست روی آورده اند.

از دل همین عوامل، انگیزه های مختلفی از جمله منافع مالی، استراتژیک و سیاسی، و حتی مسائل کنترلی جامعه شناختی و روان شناختی در بین توده های مردم، برای دستکاری های آشکار و پنهان، سهوی یا عمدی، قابل شناسایی است.

نمونه های تحریف آمیز رایج

شهید مطهری در «حماسه حسینی»، با شجاعت تمام، به نقد برخی از علمای پیشین و روضه خوانان زمان خود می پردازد که در گسترش تحریفات نقش داشته اند. او به صراحت با افرادی چون «ملا آقای دربندی» (نویسنده کتاب اسرار الشهاده و مروج اولین بار تیغ زنی در عزاداری) و «ملا حسین کاشفی» (نویسنده کتاب افسانه ای روضه الشهداء) مخالفت می کند.

مطهری، کتاب روضه الشهداء ملا حسین کاشفی را یکی از مضرترین کتاب ها در تاریخ شیعه می داند. او می گوید:

من وقتى این کتاب را خواندم، دیدم حتى اسم ها جعلى است؛ یعنى در میان اصحاب امام حسین اسم هایى را مى آورد که اصلًا چنین آدم هایى وجود نداشته اند؛ در میان دشمن ها اسم هایى مى برد که همه جعلى است؛ داستان ها را به شکل افسانه در آورده است. چون این کتاب اولین کتابى بود که به زبان فارسى نوشته شد، [مرثیه خوانها] که اغلب بى سواد بودند و به کتابهاى عربى مراجعه نمى کردند، همین کتاب را مى گرفتند و در مجالس از رو مى خواندند. این است که امروز مجلس عزادارى امام حسین را ما «روضه خوانى» مى گوییم. … از وقتى که این کتاب در دست و بال ها افتاد، دیگر کسى تاریخ واقعى امام حسین را مطالعه نکرد و شد افسانه سازىِ روضة الشّهداء خواندن. ما شدیم روضه خوان، یعنى روضة الشّهداء خوان، یعنى افسانه ها را نقل کردن و به تاریخ امام حسین توجه نکردن…

مطهری به طور مشخص به تعدادی از داستان های رایج و مشهور در میان مردم اشاره می کند که از نظر تاریخی فاقد اعتبار هستند. از جمله این موارد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• روضه ی لیلا، مادر علی اکبر (ع)
• ماجرای عروسی قاسم بن الحسن (ع)
• داستان حضور هاشم مرقال در کربلا
• روضه ی اربعین (به شکلی که غالباً بیان می شود)
• ماجرای پراکنده شدن یاران امام حسین (ع) در شب عاشورا
• داستان شیر و فضه
• داستان فاطمه ی صغری
• داستان زعفر جنی
• داستان بی بی شهربانو

او با مطرح کردن این موارد، هدفش را تنها پالایش تاریخ عاشورا از ناخالصی ها و ارائه تصویری واقعی تر از این نهضت عظیم عنوان می کند.

شعارهای عاشورا: آیینه فلسفه قیام

اهمیت انتخاب شعارهای اصیل

یکی از ابعاد مهمی که شهید مطهری در کتاب «عنصر حماسه در نهضت حسینی» بر آن تأکید می کند، انتخاب شعارها و بیان صحیح فلسفه قیام عاشورا است. او معتقد است که شعارها، بازتاب دهنده ماهیت و اهداف یک حرکت هستند و از این رو، باید در انتخاب آنها وسواس و دقت فراوانی به کار برد. امام حسین (ع) خود نیز در طول نهضت، شعارهایی را برگزید که به روشنی، فلسفه قیامش را به گوش جهانیان برساند.

مطهری با دقت به شعارهایی چون «هیهات منا الذلة» اشاره می کند و آن را یکی از مهم ترین و کلیدی ترین شعارهای عاشورا می داند. این شعار، نماد عزت، غیرت و زیر بار ظلم نرفتن است و دقیقاً همان روح حماسی را منعکس می کند که مطهری در پی تبیین آن بود. او معتقد است که اگرچه همه ائمه (ع) تلاش کرده اند عاشورا را زنده نگه دارند، اما فراموش کردن شعارهای اصلی و جایگزینی آنها با موارد جعلی یا غیر اصیل، راه را به خطا می برد. حتی اگر در دل به حقیقت واقف باشیم و صرفاً از این شعارها برای تهییج احساسات استفاده کنیم، باز هم از مسیر اصلی دور شده ایم.

از دیدگاه مطهری، علم و عمل با هم ارتباطی تنگاتنگ دارند. بنابراین، در عزاداری ها و مراسم یادبود عاشورا نیز باید به این نکته توجه ویژه داشت. شعارها و مضامین مطرح شده باید با فلسفه حقیقی قیام، یعنی امر به معروف و نهی از منکر، احیای دین، و مبارزه با ظلم، همسو باشند. این رویکرد، عزاداری را از یک صرفاً یک مراسم حزن انگیز، به یک مکتب فکری و عملی تبدیل می کند که قادر به بیداری و هدایت جامعه است.

مروری بر سرفصل های اصلی کتاب عنصر حماسه در نهضت حسینی

این بخش از کتاب «حماسه حسینی»، شامل مباحث کلیدی است که پایه و اساس دیدگاه مطهری را شکل می دهند. عناوین اصلی که در این مجلد به تفصیل بررسی شده اند، درک جامعی از رویکرد حماسی به واقعه کربلا ارائه می دهند. این سرفصل ها، نشان دهنده مسیری هستند که مطهری برای درک عمیق تر و جامع تر از نهضت عاشورا پیشنهاد می دهد:

عنوان سرفصل	توضیح کوتاه
مقدمه	توضیحاتی در مورد انگیزه و رویکرد کلی مطهری در این بخش و بیان اهداف ایشان از طرح مباحث.
دو چهره حادثه کربلا	بحث گسترده درباره جنبه های تراژیک و حماسی عاشورا و لزوم توجه همزمان به هر دو بُعد.
معنی حماسه	تعریف عمیق تر و دقیق تر حماسه، تحلیل ریشه های لغوی و اصطلاحی آن و تفاوتش با سایر مفاهیم مشابه.
حسین علیه السلام یک شخصیت حماسی	بررسی دلایل و شواهد متقن بر حماسی بودن شخصیت امام حسین (ع) و تأثیر آن بر روحیه جامعه.
دو صفحه تاریخچه کربلا	اشاره به اهمیت بازخوانی مستند تاریخ عاشورا و تفکیک روایت های صحیح از ناصحیح.
تحریف هدف امام حسین علیه السلام	پرداختن به دغدغه مطهری در مورد تحریف شدن اهداف واقعی قیام، که در سایر بخش های حماسه حسینی نیز تفصیل می یابد.
نهضت حسینی، حماسه ای مقدس	تعمیق مفهوم قداست و الهی بودن این حماسه و تفاوت آن با حماسه های صرفاً انسانی.
مشخصات حماسه مقدس	برشمردن ویژگی های بارز و منحصر به فرد حماسه هایی که ریشه در اهداف الهی دارند.
روح بزرگ و کار «شهید»	تحلیل جایگاه رفیع شهید در اسلام و نقش کلیدی او در بیداری و اصلاح جامعه.
کلید شخصیت افراد	بیان اینکه هر شخصیتی را کلیدی برای شناخت دارد و کلید شخصیت امام حسین (ع) حماسه است.
کلید شخصیت امام حسین علیه السلام	تمرکز بر حماسه به عنوان اصلی ترین کلید برای فهم شخصیت بی نظیر و چندبعدی امام (ع).
زبان به شکایت نگشودن	بررسی پایداری و عدم تسلیم امام حسین (ع) و یارانش در برابر سختی ها و مصائب کربلا.
نهضت حسینی، عامل شخصیت یافتن جامعه اسلامی	تحلیل چگونگی بیداری، رشد و بلوغ اجتماعی و سیاسی امت اسلامی پس از واقعه عاشورا.
احساس شخصیت	تأثیر روانی و اجتماعی قیام بر فرد و جامعه و ایجاد حس عزت نفس و استقلال در مسلمانان.
حسن و عیب ما مردم ایران	بحثی پیرامون نقاط قوت و ضعف فرهنگی ایرانیان در مواجهه با معارف اهل بیت و واقعه عاشورا.
حسین علیه السلام شخصیت اسلامى مسلمین را زنده کرد	توضیح اینکه چگونه قیام امام حسین (ع) هویت و عزت از دست رفته مسلمانان را احیا کرد.
درس هاى آموزنده قیام حسینى	جمع بندی درس های عملی، اخلاقی و تربیتی که می توان از نهضت عاشورا گرفت و در زندگی به کار بست.
زینب (سلام اللّه علیها) و احساس شخصیت	تکرار و تأکید بر نقش الگویی و بی نظیر حضرت زینب (س) در حفظ و تبیین پیام عاشورا.

اهمیت ماندگار عنصر حماسه و توصیه های مطهری

عنصر حماسه در نهضت حسینی نه تنها یک مقاله یا خلاصه کتاب، بلکه یک دعوت است؛ دعوتی به تأمل عمیق تر در واقعه ای که سرنوشت اسلام را تغییر داد. این بخش از مجموعه «حماسه حسینی» به مخاطب کمک می کند تا از نگاه سطحی و صرفاً عاطفی به عاشورا فراتر رود و به درکی جامع تر، منطقی تر و حماسی تر دست یابد. مطهری با این رویکرد، به تصحیح درک عمومی از عاشورا یاری رساند و نشان داد که چگونه شناخت بُعد حماسی، می تواند رویکرد ما را به عزاداری ها و شعارهای عاشورایی تغییر دهد.

توصیه او همواره بر این بوده که در انتخاب شعارها، مضامین، و حتی روش های عزاداری، باید اصالت و منطق فلسفه قیام حفظ شود. شعارهای ما باید همان قدر که دل را به سوی مظلومیت سوق می دهند، ذهن را نیز به سوی پیام های بیدارگر و عزت بخش قیام حسینی رهنمون سازند. برای درک عمیق تر تحریفات، تحلیل های مفصل تر، و ابعاد دیگر این نهضت، رجوع به بخش های بعدی کتاب «حماسه حسینی» و سایر آثار شهید مطهری به شدت توصیه می شود. این آثار همچنان پس از سال ها، گنجینه ای بی بدیل برای هر جویای حقیقت محسوب می شوند.

نتیجه گیری: از اشک و خون تا حماسه و آگاهی

کتاب «عنصر حماسه در نهضت حسینی» اثر شهید مرتضی مطهری، بیش از یک متن تحلیلی، یک تجربه عمیق فکری برای خواننده است. این اثر ما را به سوی درکی اصیل و عمیق از واقعه کربلا هدایت می کند؛ درکی که در آن، حزن و اندوه ناشی از مظلومیت، با شور و عظمت یک حماسه مقدس درهم می آمیزد. مطهری با تحلیل معنای «حماسه» و برجسته کردن ویژگی های شخصیت حماسی امام حسین (ع)، تصویری زنده و پویا از قیامی آگاهانه، هدفمند و الهی ترسیم می کند.

پیام این کتاب آن است که عاشورا نه تنها یک حادثه تاریخی، بلکه یک مدرسه تربیت کننده است که درس های عزت، شجاعت، ایستادگی و خودباوری را به جامعه اسلامی آموخت. در نهایت، با مطالعه این اثر، خواننده به این درک می رسد که برای زنده نگه داشتن پیام عاشورا، باید از تحریفات و نگاه های سطحی دوری گزید و با رویکردی عمیق و آگاهانه، راه امام حسین (ع) را در زندگی امروز خود جاری ساخت. این کتاب دعوتی است به تفکر، بیداری و عمل بر اساس درس های جاودانه حماسه حسینی.