چرا ورود باتری های لیتیومی به هواپیما خطرناک است؟

باتری های لیتیومی به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی مدرن تبدیل شده اند و نیروی محرکه طیف وسیعی از دستگاه های الکترونیکی روزمره ما از تلفن های هوشمند و لپ تاپ ها گرفته تا پاوربانک ها و سیگارهای الکترونیکی را تامین می کنند. با وجود کارایی و مزایای فراوان این باتری ها به دلیل ماهیت شیمیایی خود خطرات بالقوه ای را به همراه دارند که در محیط های خاص مانند حمل و نقل هوایی تشدید می شود.

شرایط منحصربه فرد فشار و دمای موجود در هواپیما می تواند پایداری باتری های لیتیومی را تحت تاثیر قرار داده و ریسک حوادثی مانند آتش سوزی و انفجار را افزایش دهد. این خطرات باعث شده اند تا سازمان های بین المللی هوانوردی و خطوط هوایی مقررات سخت گیرانه ای را برای حمل این نوع باتری ها وضع کنند تا ایمنی پروازها تضمین شود. درک این خطرات و آگاهی از قوانین مربوطه برای هر مسافر یا فرستنده ای که قصد حمل باتری لیتیومی با هواپیما را دارد ضروری است.

باتری لیتیومی چیست؟

باتری های لیتیومی دسته ای از باتری ها هستند که از فلز لیتیوم یا ترکیبات آن به عنوان آند استفاده می کنند. این باتری ها به دلیل چگالی انرژی بالا وزن کم و عمر طولانی در طیف گسترده ای از دستگاه های قابل حمل الکترونیکی نظیر تلفن های همراه لپ تاپ ها تبلت ها دوربین های دیجیتال و پاوربانک ها کاربرد فراوان دارند. قابلیت شارژ مجدد در نوع لیتیوم یونی آن ها را به گزینه ای محبوب برای وسایل الکترونیکی مصرفی تبدیل کرده است.

انواع باتری لیتیومی کدام اند؟

باتری های لیتیومی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: باتری های لیتیوم فلزی و باتری های لیتیوم یونی. باتری های لیتیوم فلزی معمولاً غیرقابل شارژ هستند و حاوی فلز لیتیوم خالص هستند. این نوع باتری ها اغلب در دستگاه هایی با مصرف انرژی پایین و عمر طولانی مانند ساعت ها یا برخی تجهیزات پزشکی استفاده می شوند. باتری های لیتیوم یونی قابلیت شارژ مجدد دارند و در آن ها یون های لیتیوم بین الکترودها حرکت می کنند. انواع مختلفی از باتری های لیتیوم یونی وجود دارند که از مواد شیمیایی متفاوتی در کاتد خود استفاده می کنند مانند لیتیوم کبالت اکسید (LCO) لیتیوم منگنز اکسید (LMO) لیتیوم نیکل منگنز کبالت اکسید (NMC) لیتیوم نیکل کبالت آلومینیوم اکسید (NCA) و لیتیوم آهن فسفات (LFP یا LiFePO4). سازمان ملل متحد (UN) برای مقاصد حمل و نقل شماره های شناسایی خاصی (مانند UN 3090 UN 3091 UN 3080 UN 3081) به این باتری ها اختصاص داده است که نوع و نحوه حمل آن ها را مشخص می کند.

خطر باتری های لیتیومی در هواپیما

خطر اصلی باتری های لیتیومی در هواپیما به پدیده «فرار حرارتی» (Thermal Runaway) مربوط می شود. این پدیده زمانی رخ می دهد که یک مشکل داخلی یا خارجی (مانند اتصال کوتاه آسیب فیزیکی شارژ بیش از حد یا دمای بالا) باعث افزایش دمای باتری به صورت کنترل نشده می شود. این افزایش دما می تواند یک واکنش زنجیره ای ایجاد کرده و باعث تولید حرارت بیشتر آزاد شدن گازهای قابل اشتعال و سمی و در نهایت آتش سوزی یا انفجار شود. دمای حاصل از این آتش سوزی می تواند بسیار بالا حتی بیش از ۶۰۰ درجه سانتی گراد باشد.

باتری های لیتیومی و ریسک اشتعال

الکترولیت مایع موجود در بسیاری از باتری های لیتیوم یونی به شدت قابل اشتعال است. در صورت آسیب دیدن سلول باتری یا بروز اتصال کوتاه حرارت داخلی به سرعت افزایش می یابد. این حرارت می تواند باعث تبخیر و اشتعال الکترولیت شده و منجر به آتش سوزی شود که خاموش کردن آن با روش های معمول دشوار است. علاوه بر این باتری های داغ شده می توانند گازهای قابل اشتعال و سمی تولید کنند که در فضای بسته هواپیما خطرات جدی ایجاد می کند. آتش سوزی ناشی از باتری های لیتیومی می تواند به سرعت گسترش یافته و با توجه به دمای بسیار بالای آن حتی به بدنه هواپیما آسیب برساند زیرا دمای ذوب آلومینیوم که در ساخت هواپیما به کار می رود پایین تر از دمای آتش سوزی این باتری هاست. حوادث متعددی در گذشته از جمله آتش سوزی در قسمت بار هواپیماها به باتری های لیتیومی نسبت داده شده است که نشان دهنده ریسک واقعی و جدی آن ها در محیط هوانوردی است.

چرا قوانین سخت گیرانه برای حمل هوایی باتری وضع شده اند؟

وضع قوانین سختگیرانه برای حمل باتری های لیتیومی در هواپیما به دلیل خطرات ذاتی و غیرقابل قبول آن ها در این محیط است. محیط پرواز با تغییرات فشار و دما ارتعاشات و احتمال آسیب فیزیکی همراه است که همگی می توانند باعث بروز مشکل در باتری های لیتیومی و وقوع فرار حرارتی شوند. یک حادثه آتش سوزی یا انفجار در هواپیما به ویژه در قسمت بار که دسترسی به آن محدود است می تواند عواقب فاجعه باری داشته باشد. افزایش روزافزون تعداد دستگاه های الکترونیکی حاوی باتری لیتیومی که مسافران و شرکت ها حمل می کنند ریسک کلی را افزایش داده است. بنابراین سازمان های هوانوردی بین المللی و شرکت های هواپیمایی برای به حداقل رساندن این خطرات و تضمین ایمنی پروازها مقررات سخت و دقیقی را برای بسته بندی حمل و محدودیت های این باتری ها وضع کرده اند.

قوانین حمل هوایی باتری لیتیومی

حمل هوایی باتری های لیتیومی تحت نظارت دقیق سازمان های بین المللی و قوانین ملی کشورها قرار دارد. سازمان های اصلی مسئول تدوین این مقررات شامل سازمان هواپیمایی بین المللی (ICAO) و انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA) هستند. این مقررات برای اطمینان از حمل ایمن کالاهای خطرناک از جمله باتری های لیتیومی تدوین شده اند و شامل الزامات خاصی برای بسته بندی برچسب گذاری مستندسازی و محدودیت های حمل در قسمت بار یا کابین هواپیما هستند. رعایت این قوانین برای تمامی فرستندگان شرکت های حمل و نقل و مسافران الزامی است.

مقررات سازمان هواپیمايي بين المللي ICAO

سازمان هواپیمایی بین المللی (ICAO) که یکی از آژانس های تخصصی سازمان ملل متحد است استانداردهای بین المللی حمل و نقل هوایی را تدوین می کند. دستورالعمل های فنی ICAO برای حمل و نقل ایمن کالاهای خطرناک از طریق هوا مرجع اصلی برای مقررات حمل باتری های لیتیومی محسوب می شود. این دستورالعمل ها جزئیات مربوط به طبقه بندی باتری ها الزامات بسته بندی برچسب گذاری هشداردهنده مستندسازی لازم (مانند اظهارنامه فرستنده برای کالاهای خطرناک و MSDS در موارد تجاری) و آموزش پرسنل را مشخص می کنند. کشورهای عضو ICAO موظفند قوانین ملی خود را با این استانداردها هماهنگ کنند.

مقررات خطوط هوايي مختلف

در حالی که مقررات ICAO و IATA چارچوب کلی حمل باتری های لیتیومی را تعیین می کنند خطوط هوایی مختلف ممکن است مقررات داخلی سختگیرانه تری داشته باشند. این مقررات می توانند شامل محدودیت های بیشتر در تعداد باتری های یدکی مجاز حداکثر ظرفیت مجاز (بر حسب وات ساعت یا گرم لیتیوم) یا روش های خاص بسته بندی باشند. مسافران همیشه باید پیش از سفر مقررات خاص خط هوایی که با آن پرواز می کنند را بررسی کنند به خصوص اگر قصد حمل تعداد زیادی باتری یا باتری هایی با ظرفیت بالا را دارند. این اطلاعات معمولاً در وب سایت خطوط هوایی یا با تماس با بخش خدمات مشتریان قابل دسترسی است.

جدول محدودیت حمل باتری لیتیومی با هواپیما

محدودیت های حمل باتری لیتیومی با هواپیما معمولاً بر اساس ظرفیت باتری (بر حسب وات ساعت یا گرم لیتیوم) و وضعیت حمل (در دستگاه یا یدکی) تعیین می شود. مقررات دقیق ممکن است بین خطوط هوایی و مقاصد متفاوت باشد اما چارچوب کلی به شرح زیر است:

نوع باتری/وسیله	محل حمل	محدودیت ظرفیت (معمول)	محدودیت تعداد (معمول)	توضیحات
باتری لیتیوم یونی در دستگاه (تلفن لپ تاپ و…)	کابین (ترجیحاً) یا باربری	معمولاً زیر 100 Wh	نامحدود (در دستگاه)	دستگاه باید خاموش و محافظت شده باشد.
باتری لیتیوم یونی یدکی (شامل پاوربانک)	کابین (اجباری)	معمولاً زیر 100 Wh	محدود (معمولاً 2 تا 5 عدد)	ترمینال ها باید محافظت شوند.
باتری لیتیوم یونی در دستگاه یا یدکی	کابین	بین 100 Wh تا 160 Wh	محدود (معمولاً 2 عدد)	نیاز به تاییدیه ایرلاین.
باتری لیتیوم یونی با ظرفیت بیش از 160 Wh	باربری (مقررات کالای خطرناک)	بیش از 160 Wh	محدود	نیاز به بسته بندی و مستندات تخصصی. حمل توسط مسافر ممنوع.
باتری لیتیوم فلزی در دستگاه	کابین یا باربری	معمولاً تا 2 گرم لیتیوم	نامحدود (در دستگاه)	دستگاه باید خاموش و محافظت شده باشد.
باتری لیتیوم فلزی یدکی	کابین (اجباری)	معمولاً تا 2 گرم لیتیوم	محدود (معمولاً 2 عدد)	ترمینال ها باید محافظت شوند.
باتری لیتیوم فلزی با بیش از 2 گرم لیتیوم	باربری (مقررات کالای خطرناک)	بیش از 2 گرم	محدود	نیاز به بسته بندی و مستندات تخصصی. حمل توسط مسافر ممنوع.

توجه: این جدول یک راهنمای کلی است و مسافران باید همواره مقررات دقیق خط هوایی خود را بررسی کنند.

شرایط و قوانین حمل باتری لیتیومی برای مسافران

قوانین حمل باتری های لیتیومی برای مسافران به طور خاص برای به حداقل رساندن خطرات در طول پرواز طراحی شده اند. این قوانین بر اساس نوع باتری ظرفیت آن و اینکه آیا در دستگاه نصب شده یا به صورت یدکی حمل می شود متفاوت است. هدف اصلی این مقررات جلوگیری از بروز اتصال کوتاه آسیب دیدگی و افزایش دمای باتری در طول پرواز است.

محدودیت های حمل در چمدان دستی و چمدان باربری

یکی از مهم ترین قوانین برای مسافران این است که باتری های لیتیومی یدکی و پاوربانک ها باید حتماً در چمدان دستی (Carry-on baggage) حمل شوند و قرار دادن آن ها در چمدان باربری (Checked baggage) ممنوع است. دلیل این امر این است که در صورت بروز حادثه در کابین خدمه پرواز می توانند سریع تر واکنش نشان داده و آتش را مهار کنند در حالی که دسترسی به قسمت بار در طول پرواز بسیار محدود است و مهار آتش در آنجا دشوارتر و خطرناک تر است. دستگاه های حاوی باتری لیتیومی نیز ترجیحاً باید در چمدان دستی حمل شوند اگرچه در برخی موارد و با رعایت شرایط خاص ممکن است حمل آن ها در باربری نیز مجاز باشد.

حمل وسایل الکترونیکی حاوی باتری های لیتیومی

وسایل الکترونیکی شخصی مانند لپ تاپ تبلت تلفن همراه و دوربین که حاوی باتری لیتیومی هستند باید در چمدان دستی حمل شوند. برای حمل ایمن این وسایل توصیه می شود آن ها را خاموش کرده و از فعال شدن تصادفی آن ها در طول پرواز جلوگیری شود. همچنین محافظت از این دستگاه ها در برابر آسیب فیزیکی که می تواند به باتری آسیب برساند اهمیت دارد.

حمل باتری های یدکی

باتری های لیتیومی یدکی شامل باتری های اضافی برای دوربین ها لپ تاپ ها یا سایر وسایل و همچنین پاوربانک ها همانطور که قبلاً ذکر شد باید منحصراً در چمدان دستی حمل شوند. نکته حیاتی در حمل باتری های یدکی محافظت از پایانه های آن ها برای جلوگیری از اتصال کوتاه است. این کار را می توان با قرار دادن هر باتری در کیسه پلاستیکی جداگانه استفاده از بسته بندی اصلی باتری یا پوشاندن پایانه ها با نوار چسب غیررسانا انجام داد. این اقدام ساده می تواند به طور قابل توجهی خطر آتش سوزی ناشی از تماس ناخواسته پایانه های باتری با فلزات یا سایر باتری ها را کاهش دهد.

حمل ويلچر و وسايل كمک حركتی با باتری لیتیومی

حمل ویلچرها و سایر وسایل کمک حرکتی که از باتری های لیتیومی استفاده می کنند تحت مقررات ویژه ای قرار دارد که پیچیده تر از حمل باتری های کوچک مصرفی است. این باتری ها معمولاً ظرفیت بالاتری دارند و نیازمند اقدامات ایمنی بیشتری هستند. مسافران باید حتماً از قبل با خط هوایی خود هماهنگ کرده و اطلاعات مربوط به نوع باتری (لیتیوم یونی یا لیتیوم فلزی) و ظرفیت آن را ارائه دهند. معمولاً نیاز به جدا کردن باتری یا اطمینان از اتصال ایمن آن محافظت از پایانه ها و بسته بندی خاص مطابق با دستورالعمل های شرکت هواپیمایی و مقررات کالاهای خطرناک وجود دارد. برخی باتری های بزرگ ممکن است تنها به صورت باربری و با رعایت کامل مقررات حمل کالاهای خطرناک مجاز باشند.

کاهش خطر باتری های لیتیومی در حمل هوایی

کاهش خطر باتری های لیتیومی در حمل هوایی نیازمند رعایت دقیق دستورالعمل های ایمنی در سه حوزه اصلی است: بسته بندی برچسب گذاری و مدیریت سطح شارژ. این اقدامات به جلوگیری از آسیب دیدگی اتصال کوتاه و کاهش پتانسیل فرار حرارتی باتری ها کمک می کنند.

بسته بندی

بسته بندی مناسب برای حمل باتری های لیتیومی بسیار حیاتی است. باتری های یدکی باید به صورت جداگانه بسته بندی شوند تا از تماس با یکدیگر یا اشیاء فلزی که می توانند باعث اتصال کوتاه شوند جلوگیری شود. استفاده از کیسه های پلاستیکی انفرادی جعبه های محافظ یا پوشاندن پایانه ها با نوار چسب غیررسانا از جمله روش های متداول بسته بندی ایمن هستند. وسایل الکترونیکی حاوی باتری نیز باید به گونه ای در چمدان قرار گیرند که در برابر ضربه و فشار محافظت شوند.

برچسب گذاری

برای حمل و نقل تجاری باتری های لیتیومی برچسب گذاری دقیق و صحیح مطابق با مقررات کالاهای خطرناک (UN و IATA) الزامی است. این برچسب ها اطلاعات مهمی در مورد ماهیت خطرناک محموله نوع باتری و نحوه صحیح جابجایی آن را ارائه می دهند. برای مسافران اگرچه نیازی به برچسب گذاری تخصصی نیست اما نگهداری باتری های یدکی در بسته بندی اصلی آن ها یا استفاده از کیسه های شفاف می تواند به شناسایی راحت تر و اطمینان از رعایت قوانین کمک کند.

سطح شارژ

محدود کردن سطح شارژ باتری های لیتیومی می تواند خطر فرار حرارتی را در صورت آسیب دیدگی کاهش دهد. برای حمل و نقل تجاری معمولاً محدودیت شارژ باتری های یدکی به کمتر از ۳۰ درصد ظرفیت تعیین شده است. برای مسافران توصیه می شود دستگاه های الکترونیکی و باتری های یدکی را تا حدود ۵۰ درصد شارژ کنند. این سطح شارژ برای استفاده در طول پرواز کافی است و در عین حال خطر ناشی از باتری های کاملاً شارژ شده در صورت بروز مشکل را کاهش می دهد.

چک لیست ایمنی برای حمل هوایی باتری و پاوربانک

برای اطمینان از حمل ایمن باتری های لیتیومی و پاوربانک ها در پرواز نکات زیر را رعایت کنید: ۱. باتری های یدکی و پاوربانک ها را فقط در چمدان دستی حمل کنید. ۲. پایانه های باتری های یدکی را با نوار چسب بپوشانید یا آن ها را در کیسه ها/جعبه های محافظ جداگانه قرار دهید. ۳. دستگاه های الکترونیکی حاوی باتری را در چمدان دستی حمل کرده آن ها را خاموش کنید و از فعال شدن تصادفی جلوگیری نمایید. ۴. در صورت امکان سطح شارژ باتری های یدکی و دستگاه ها را به حدود ۵۰ درصد محدود کنید. ۵. ظرفیت باتری ها و پاوربانک ها (بر حسب وات ساعت) را بررسی کرده و از انطباق آن با مقررات خط هوایی اطمینان حاصل کنید. ۶. هرگونه باتری آسیب دیده متورم یا داغ شده را حمل نکنید. ۷. در مورد حمل باتری های با ظرفیت بالا یا تعداد زیاد حتماً پیش از سفر با خط هوایی تماس بگیرید.

مسئولیت قانونی نادیده گرفتن مقررات

نادیده گرفتن مقررات مربوط به حمل کالاهای خطرناک از جمله باتری های لیتیومی در حمل و نقل هوایی می تواند عواقب قانونی جدی برای افراد و شرکت ها داشته باشد. این مقررات به منظور حفظ ایمنی پروازها و جان مسافران و خدمه وضع شده اند و عدم رعایت آن ها به منزله به خطر انداختن ایمنی عمومی است. در صورت بروز حادثه ناشی از عدم رعایت مقررات فرد یا شرکتی که مسئول حمل غیرمجاز بوده ممکن است با جریمه های سنگین پیگردهای قانونی و مسئولیت مدنی برای خسارات وارده مواجه شود. بنابراین آگاهی و پایبندی کامل به این قوانین امری ضروری و اجباری است.

تشخیص باتری لیتیومی در پرواز با اشعه ایکس

سیستم های امنیتی در فرودگاه ها از فناوری اشعه ایکس پیشرفته برای بازرسی چمدان های دستی و باربری استفاده می کنند. این سیستم ها می توانند بر اساس چگالی شکل و ترکیب مواد اشیاء مختلف داخل چمدان ها را شناسایی کنند. باتری های لیتیومی دارای ترکیب شیمیایی و ساختار خاصی هستند که در تصاویر اشعه ایکس قابل تشخیص است. پرسنل امنیتی آموزش دیده اند تا این باتری ها را در تصاویر اشعه ایکس شناسایی کرده و در صورت لزوم برای بازرسی فیزیکی بیشتر اقدام کنند. این فرآیند تشخیص به اجرای مقررات حمل باتری های لیتیومی و جلوگیری از ورود باتری های پرخطر یا ممنوعه به داخل هواپیما کمک می کند.

چه خطراتی در حمل هوایی باتری های لیتیومی وجود دارد؟

خطرات اصلی شامل آتش سوزی انفجار تولید گازهای سمی و حرارت بسیار بالا است که می تواند به سازه هواپیما آسیب جدی وارد کند و ایمنی پرواز را به خطر اندازد.

مقررات حمل باتری لیتیومی با هواپیما چیست؟

مقررات شامل محدودیت هایی بر اساس ظرفیت و تعداد باتری لزوم حمل باتری های یدکی و پاوربانک ها در چمدان دستی و الزامات خاص برای بسته بندی ایمن و محافظت از پایانه ها است.

دلیل وضع مقررات سخت برای حمل باتری لیتیومی با هواپیما چیست؟

دلیل اصلی خطر بالای اشتعال و انفجار این باتری ها در شرایط خاص پرواز و دشواری یا عدم امکان کنترل مؤثر آتش سوزی در فضای محدود هواپیما به ویژه در قسمت بار است.

بسته بندی باتری لیتیومی در حمل هوایی باید چطور انجام شود؟

باتری ها باید به گونه ای بسته بندی شوند که از اتصال کوتاه جلوگیری شود؛ برای باتری های یدکی پایانه ها باید محافظت شده و هر باتری به صورت جداگانه در کیسه یا جعبه قرار گیرد.

آیا همه نوع باتری لیتیومی می توانند به صورت هوایی حمل شوند؟

خیر محدودیت هایی بر اساس نوع (فلزی/یونی) ظرفیت و وضعیت حمل (در دستگاه/یدکی) وجود دارد. باتری های با ظرفیت بالا معمولاً به صورت باربری و تحت مقررات کالای خطرناک حمل می شوند.

آیا حمل هوایی باتری های خودروهای برقی مجاز است؟

بله اما تحت مقررات بسیار سخت گیرانه به عنوان بار خطرناک با نیاز به هماهنگی قبلی با ایرلاین تخلیه شارژ بسته بندی تخصصی و مستندات کامل.

حمل پاوربانک با چه قدرتی در پرواز مجاز است؟

پاوربانک ها باید همیشه در چمدان دستی حمل شوند. محدودیت معمول برای مسافران تا ۱۰۰ وات ساعت است با امکان حمل تعداد محدودی تا ۱۶۰ وات ساعت با تأیید قبلی ایرلاین.

چرا حمل پاوربانک در چمدان های چک شده ممنوع است؟

به دلیل خطر بالای آتش سوزی یا انفجار پاوربانک ها و عدم امکان دسترسی سریع و مؤثر خدمه پرواز برای مهار آتش در قسمت بار هواپیما.