مخاطرات فرونشست در بناهای تاریخی هنوز پایش نشده است
انتشار تصاویری از عمیق تر شدن بحران فرونشست در حوالی «نقش رستم» و «تخت جمشید» در ماه های اخیر و حالا گزارش هشداردهنده رییس بخش زلزله شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی درباره نرخ سرسام آور فرونشست در ایران، نگرانی درباره وضعیت بناها و محوطه های تاریخی را که در معرض این بحران قرار گرفته اند، تشدید کرده و این پرسش را پیش آورده است که آیا میزان مخاطرات فرونشست در بناها و محوطه های تاریخی سنجیده شده و تدبیر در این باره چه بوده است؟
پاسخ مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی وزارت میراث فرهنگی به این پرسش کاماکس این است که «تاثیر فرونشست آنی نیست و در طول زمان خودش را نشان می دهد و مکانیزم های پایش آن هم در پروژه های مستمر است. در سال گذشته با حضور بخش فنی و مدیران پایگاه ها در استان ها که تا حدودی درگیر فرونشست بودند، یک دوره آموزشی تخصصی برگزار کردیم که اساتید روش های ساده ای را که می تواند پایش فرونشست را انجام دهد آموختند و از آنها خواستیم در بازه زمانی مشخصی، اطلاعات دقیقی بدهند، چون اطلاعات الان کلی است.
او اضافه کرد: قرار است در همایشی که به مناسبت روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی در سمنان برگزار می شود، موضوع بهره گیری از فناوری های نوین در این حوزه بررسی شود. فرونشست موضوع ملی بوده و امید است در سال پیش رو با افزایش آگاهی و دانش عمومی، شرایط پایش را فراهم کنیم.
داوری معتقد است ما اکنون در مواجهه با فرونشست رفتار واکنشی داریم نه کنشی؛ یعنی عامل بیرونی است که نسبت به آن واکنش داریم.
مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی همچنین گفت که در قالب دستورالعملی که تابع قانون مدیریت بحران تدوین شده است، در تلاشیم تا برنامه حفاظت را در چارجوب تکالیف و ظرفیت ها تدوین کنیم. تاثیرات بحران هایی مثل زلزله آنی است و باید هوشیارتر با آن مواجه شد، ولی تاثیر فرونشست در طول زمان خود را نشان می دهد که در پایش و برنامه ریزی باید هوشیاری بیشتری داشت.
این اظهارات درحالی گویای آن است که بناهای درخطر فرونشست و یا میزان مخاطرات فرونشست برای بناهای تاریخی هنوز پایش نشده است که محمد درویش ـ پژوهشگر و کنشگر محیط زیست ـ در اسفندماه 1402 هشدار داد بخش بزرگی از دشت مرودشت که شامل قلمرو بزرگ پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم می شود با فرونشست بیش از 15 تا 20 سانتی متری مواجه است و هنگامی که فرونشست زمین از 4 میلی متر عبور می کند، باید در اسرع وقت ستاد بحران تشکیل شود.
او معتقد است اصل این ماجرا به فعالیت چاه های کشاورزی این بخش بازمی گردد. همچنین وجود سدهای درودزن، ملاصدرا و سیوند در بالادست این دشت باعث شده است تا جریان حوزه آب شناسی حوزه کر و سیوند مختل شود.
با این حال، فاطمه داوری پاسخ درباره پایش وضعیت فرونشست در مرودشت و میزان مخاطرات آن برای محوطه های تاریخی پاسارگاد و تخت جمشید، را به زمانی موکول کرد که داده ها در این باره تخصصی و کامل تر شده باشد.
درباره نزدیک تر شدن فاصله فرونشست به تخت جمشید بارها هشدار داده شده است؛ در پاییز سال گذشته رییس مرکز پژوهش های علوم جوی دانشگاه شیراز تاکید کرد که برداشت آب های زیرزمینی و کشت محصولات کشاورزی تا محدوده مشخصی از پایگاه جهانی تخت جمشید باید ممنوع شود؛ چرا که برداشت بی رویه آب در دشت مرودشت به نابودی آثار باستانی این منطقه منجر خواهد شد.
بر اساس مطالعاتی که دانشگاه شیراز روی دشت شیراز و مناطق دیگری از فارس انجام داده است، شکافی که در سال های گذشته روبه روی صفه تخت جمشید و در فاصله 250 متری آن ایجاد شده بود، 200 متر طول و یک متر عرض و عمق داشت. چند شکاف نسبتاً عمیق نیز در فاصله 500 متری تخت جمشید ایجاد شده که نه تنها بر شدت نگرانی ها افزوده، بلکه زنگ هشدار را برای گسترش این شکاف ها و فرونشست ها و بلعیده شدن سازه باستانی تخت جمشید به صدا درآورده است.
محمد ثابت اقلیدی ـ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس ـ اما چاره کار را در انتقال آب از خلیج فارس به استان فارس می داند و گفته است این اقدام باعث بی نیاز شدن زمین های زراعی به سفره های زیرزمینی شده و در نتیجه از فرونشست بیشتر زمین در تخت جمشید، جلوگیری خواهد شد.
او همچنین گفته است: ما دنبال این هستیم که بتوانیم در منطقه مرودشت و پاسارگاد، یک سری انشعاباتی را به کشاورزان اختصاص بدهیم و بنا داریم که هم صنایع از این ابر پروژه منتفع شوند و هم بتوانیم در مرودشت و پاسارگاد برای کشاورزان تامین اعتبار کنیم. ما می خواهیم از این شبکه آبرسانی استفاده کنیم تا چاه های غیرمجاز را به حدقل برسانیم و به امرار معاش مردم هم به عنوان ولی نعمت ما، خدشه ای وارد نشود.
طبق گفته فاطمه داوری – مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی وزارت میراث فرهنگی – ایکوموس (شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی) از سال 2020 میلادی برنامه سه ساله ای را آغاز کرده است که «میراث مقاوم در برابر بلایا و درگیری ها، آمادگی، واکنش و ارزیابی» نام دارد. ایکوموس به دنبال برنامه برای رو در رویی با بلایای طبیعی و منازعات است. همچنین در سال 2024 مصادف با شصتمین سال تدوین «منشور ونیز»، ایکوموس قرار است به وجهه ها و کارکردهای مختلف این منشور بپردازد و دنبال خوانش دانش تمدن بشری برای برون رفت از بحران های اقلیمی و طبیعی است و از کشورها انتظار دارد برداشت و گردآوری تخریب ها و شناخت مخاطرات و ظرفیت سنجش شرایط را انجام دهند و ورود به دانش سنتی را مد نظر داشته باشند. ایکوموس همچنین به کشورها توصیه کرده است میزان خسارت ناشی از بحران های تاریخی را سنجیده و پالایش کنند و همکاری بین ذی مدخلان و بخش مدیریت بحران و مخاطرات طبیعی و آمادگی برای رویارویی با آن را بررسی کنند.
هرچند طبق اظهارات مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی وزارت میراث فرهنگی، این برنامه در دستور کار ایران قرار گرفته است، اما با توجه به رخدادهای فرونشست که به تازگی نیز در تهران تجربه شده و در مرودشت و همچنین اصفهان، با وجود تعدد آثار تاریخی ملی و جهانی، وضعیت سرسام آور و بحرانی گزارش شده، بهتر است ایران برای پایش مخاطرات فرونشست در نزدیکی بناها و محوطه های تاریخی و برنامه ریزی در این باره سرعت عمل بیشتری نشان دهد.
پایان خبر کاماکس
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "مخاطرات فرونشست در بناهای تاریخی هنوز پایش نشده است" هستید؟ با کلیک بر روی استان ها، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "مخاطرات فرونشست در بناهای تاریخی هنوز پایش نشده است"، کلیک کنید.