چشمه مرتضی علی در یک نگاه

تصور کنید در دل کویر سوزان طبس، رودخانه ای جاری است که در یک سو آب گرم و در سوی دیگر آب سرد آن را تشکیل می دهد؛ این پدیده شگفت انگیز همان چشمه مرتضی علی است. این معجزه طبیعی-تاریخی، گویی داستانی کهن از همزیستی آب، صخره و تمدن را روایت می کند که هر بیننده ای را به وجد می آورد. اینجا نه تنها می توان رقص آب های با دماهای متفاوت را تجربه کرد، بلکه می توان در مسیر تاریخ قدم گذاشت و از جاذبه هایی همچون طاق شاه عباسی و خانه های اسرارآمیز گبر دیدن کرد. سفری به این منطقه، تجربه ای کم نظیر از طبیعت گردی، آشنایی با تاریخ کهن و آرامش روح را به ارمغان می آورد.

معجزه طبیعت و تاریخ در قلب کویر طبس

در پهنه گسترده و گاه خشن کویر مرکزی ایران، جایی در استان خراسان جنوبی و در نزدیکی شهر تاریخی طبس، گنجینه ای طبیعی و تاریخی پنهان شده است که سالانه هزاران گردشگر را به سوی خود می خواند. چشمه مرتضی علی، پدیده ای که مرزهای باور را در هم می شکند و تصوری نو از زندگی در دل کویر ارائه می دهد. این منطقه تنها یک چشمه نیست، بلکه مجموعه ای از زیبایی های طبیعی، آثار باستانی و تجربه های حسی منحصر به فرد است که در کنار هم، سفری فراموش نشدنی را رقم می زنند. برای درک کامل این شگفتی، لازم است به ابعاد مختلف آن با نگاهی عمیق تر نگریست.

موقعیت جغرافیایی و دسترسی به چشمه مرتضی علی

چشمه مرتضی علی طبس در ۳۰ کیلومتری شرق شهرستان طبس، در دامنه غربی کوه های شتری و در نزدیکی روستای خوش آب وهوای خرو قرار گرفته است. برای رسیدن به این مقصد شگفت انگیز، ابتدا باید خود را به شهر طبس رساند. طبس با داشتن فرودگاه، ایستگاه قطار و ترمینال اتوبوس، دسترسی نسبتاً آسانی از شهرهای بزرگ ایران دارد. پس از رسیدن به طبس، مسیر روستای خرو را در پیش می گیرید. حدود دو کیلومتر پس از روستای خرو، به پارکینگ مخصوص خودروها می رسید که نقطه آغاز ماجراجویی پیاده روی است.

از پارکینگ تا ابتدای مسیر دره، ابتدا باید از تعدادی پله عبور کرد. این پله ها دروازه ورود به دنیایی دیگر هستند. پس از آن، مسیر پیاده روی اصلی آغاز می شود؛ مسیری که عمدتاً از دل آب و دره ای تنگ و زیبا می گذرد. این پیاده روی حدود پنج کیلومتر طول دارد و با احتساب زمان توقف و لذت بردن از مناظر، تقریباً یک تا دو ساعت زمان رفت و بازگشت به طول می انجامد. در طول مسیر، دیواره های سنگی رسوبی بلند و باشکوهی شما را همراهی می کنند که با گذر زمان و عوامل طبیعی، لایه به لایه شکل گرفته اند و خود یک جاذبه دیدنی محسوب می شوند. عمق آب در نقاط مختلف متغیر است و گاهی تا زانو یا حتی بالاتر می رسد، اما راه رفتن در آن تجربه ای لذت بخش و خنک کننده، به ویژه در روزهای گرم، است. پیش از ورود به مسیر پیاده روی، شورای روستا مبلغی را به عنوان هزینه ورودی دریافت می کند که صرف نگهداری از امکانات رفاهی موجود در ابتدای مسیر و حفظ این منطقه بکر می شود.

راز همزیستی آب های گرم و سرد: پدیده ای شگفت انگیز

شاید بتوان گفت مهم ترین و حیرت انگیزترین ویژگی چشمه مرتضی علی، پدیده جاری بودن همزمان آب گرم و سرد در یک بستر رودخانه است. این اتفاق نادر در کمتر نقطه ای از جهان مشاهده می شود و هر بازدیدکننده ای را به تحسین وامی دارد. مجموعه چشمه مرتضی علی از سه چشمه اصلی و چندین چشمه فرعی تشکیل شده است که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند:

• چشمه قنبر: آب این چشمه سرد است و در راستای دره، از شرق به غرب جریان دارد.
• چشمه مرتضی علی: این چشمه آب گرم را به رودخانه می افزاید. گرمای آب آن ناشی از شکستگی ها و فشار گسل های زمین شناسی در منطقه است.
• چشمه جعفری: این چشمه محل تلاقی آب های گرم و سرد است.

علت اینکه آب گرم و سرد تا حدود ۳۰۰ متر بدون ترکیب شدن کامل در کنار هم جریان دارند، به تفاوت غلظت و مواد معدنی موجود در آب بازمی گردد. آب گرم به دلیل تراکم کمتر و غلظت بالای املاح، به موازات آب سرد حرکت می کند و تا مدت ها ترکیب نمی شود. قدم زدن در این رودخانه تجربه ای بی بدیل است؛ یک پا در آب گرم و پای دیگر در آب سرد. گاهی اوقات این اختلاف دما به ۱۰ درجه سانتی گراد نیز می رسد و حس همزمان گرما و سرما در پاها، شگفتی خاص خود را دارد. این پدیده نه تنها یک معجزه طبیعی است، بلکه به خواص درمانی چشمه مرتضی علی نیز اعتبار می بخشد.

جاذبه های تاریخی و طبیعی بی نظیر

سفر به چشمه مرتضی علی تنها محدود به تماشای پدیده آب های گرم و سرد نیست. در طول مسیر و اطراف این چشمه، جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوانی وجود دارند که هر یک داستان و زیبایی خاص خود را روایت می کنند و این منطقه را به مقصدی جامع برای طبیعت گردان و علاقه مندان به تاریخ تبدیل کرده اند.

طاق شاه عباسی: شاهکاری از دوران صفویه

در انتهای مسیر پیاده روی در تنگه مرتضی علی، بنایی باشکوه و اسرارآمیز خودنمایی می کند: طاق شاه عباسی طبس. این طاق، که در واقع یک سد قوسی باستانی است، با ارتفاع تقریبی ۶۰ متر، نه تنها به عنوان قدیمی ترین سد قوسی جهان شناخته می شود، بلکه برای مدت ۵۵۰ سال، بلندترین سد در تمام دنیا به شمار می رفته است. قدمت این شاهکار مهندسی به بیش از ۷۰۰ سال پیش و دوران صفویه بازمی گردد.

معماران صفوی با درک عمیق از هیدرولیک و مقاومت مصالح، توانسته اند این سد را با استفاده از آجر و سنگ در میان دو کوه بنا کنند. ویژگی برجسته آن، تاج باریک سنگی است که آن را به نازک ترین سد جهان نیز تبدیل کرده است. نکته جالب توجه در ساختار این طاق، شکل قوسی آن است که در بخش های عریض تر دره، برای مقاومت بیشتر در برابر فشار آب، به صورت ماهرانه ای طراحی شده بود.

طاق شاه عباسی، با ارتفاع ۶۰ متر و تاج یک متری، نه تنها قدیمی ترین سد قوسی جهان است، بلکه به مدت ۵۵۰ سال لقب بلندترین سد دنیا را نیز یدک می کشیده است.

روی بدنه سد، سنگ نگاره هایی از بزکوهی حک شده است. این نقوش، نمادی از زایندگی، فراوانی آب و نعمت در فرهنگ کهن ایران به شمار می روند و مظهر دعا و درخواست مردم برای بارش باران و برکت بوده اند. این حجاری ها نشان می دهند که طاق شاه عباسی فراتر از یک سازه مهندسی، دارای ابعاد مذهبی و فرهنگی نیز بوده است. بازدید از این سد تاریخی، فرصتی بی نظیر برای لمس هنر، معماری و مهندسی ایرانی در قرون گذشته است.

خانه های گبر: اسرار باستانی در دل صخره ها

در طول مسیر پیاده روی در تنگه، به هنگام بالا کشیدن سر از جویبار، ناگهان چشم ها به حفره ها و سوراخ های منظمی روی دیواره های سنگی دو طرف تنگه می افتد. این حفره ها که به خانه گبر طبس معروف هستند، اسرارآمیز و کنجکاوی برانگیزند. قدمت این سازه های صخره ای به حدود ۱۵۰۰ سال پیش و دوران ساسانیان می رسد و هر یک از آن ها از طریق تونل هایی به یکدیگر متصل شده اند.

درباره کاربری این حفره ها، دو نظریه اصلی وجود دارد. برخی باستان شناسان و مردم محلی معتقدند که این مکان، قبرستان زرتشتیان بوده است. واژه گبر در فارسی دری نیز به معنای زرتشتی است و شیوه دفن مردگان در صخره ها، با آئین های زرتشتی در آن دوران همخوانی دارد. نظریه دیگر اما می گوید که این سوراخ ها محل زندگی مردم در دوران ساسانی بوده اند. شکل ظاهری حفره ها، با ساختار دوگانه (یک حفره پایین برای ورود و دیگری بالا برای زندگی) این فرضیه را تقویت می کند. هرچند، دسترسی به این خانه ها آسان نیست و برای بررسی دقیق تر آن ها نیاز به تجهیزات کوهنوردی و مهارت های صخره نوردی است. این سازه های باستانی، به معماری صخره ای ایران باستان عمق می بخشند و هنوز هم رازهایی ناگفته در دل خود دارند.

دره سد نهرین: آرامش در تنگه ای بکر

در نزدیکی چشمه مرتضی علی و در امتداد جریان آب، دره ای تنگ و محصور به نام دره سد نهرین قرار دارد. این دره با دیواره های صخره ای بلند و طبیعت بکر و دست نخورده اش، بهشتی پنهان در دل کویر است. بسیاری از گردشگرانی که برای بازدید از چشمه مرتضی علی به طبس سفر می کنند، فرصت بازدید از این دره زیبا را نیز غنیمت می شمارند.

دره سد نهرین را می توان با تنگه واشی در نزدیکی تهران مقایسه کرد، اما با این تفاوت که طبیعت آن اغلب بکرتر و آرامش بخش تر است. پیاده روی در این دره، در میان سکوت و آرامش کوهستان و صدای دلنشین آب، تجربه ای لذت بخش و به یادماندنی است. فضای سبز اندک و خزه های روی صخره ها در کنار دیواره های سنگی، کنتراستی زیبا ایجاد می کنند که چشم هر بیننده ای را خیره می سازد. در نهایت، آب های چشمه مرتضی علی پس از طی این مسیر، به سد خاکی نهرین می رسد که منبع تامین آب بسیاری از مزارع و باغ های طبس است و اهمیت حیاتی برای کشاورزی منطقه دارد.

حمام مرتضی علی و شفابخشی آب ها

در میان چشمه های متعدد تنگه مرتضی علی، چشمه ای به نام حمام مرتضی علی وجود دارد که بزرگ ترین و گرم ترین چشمه این مجموعه است. آب این چشمه به دلیل عمق بیشتر و دمای مطلوب، برای آب تنی بسیار مناسب است و بسیاری از گردشگران برای تجربه این حس بی نظیر، خود را به این نقطه می رسانند.

بنابر باورهای محلی و تجربیات بازدیدکنندگان، آب چشمه های گرم این منطقه دارای خواص درمانی است. وجود مواد معدنی و املاح فراوان در آب می تواند برای تسکین برخی بیماری های پوستی و مفصلی مفید باشد. علاوه بر این، یکی از پدیده های جالب در حوضچه های عمیق تر، حضور ماهی های کوچکی است که به دکتر ماهی یا فیش اسپا معروف هستند. این ماهی ها به آرامی به سمت پاهای افرادی که در آب ایستاده اند می آیند و با ماساژ طبیعی و خوردن سلول های مرده پوست، تجربه ای خاص و درمانی را ارائه می دهند. این ترکیب از طبیعت، آرامش و درمان، چشمه مرتضی علی را به مقصدی جذاب برای آسایش جسم و روح تبدیل کرده است.

بهترین زمان برای لمس این تجربه فراموش نشدنی

انتخاب بهترین زمان سفر به چشمه مرتضی علی، نقش مهمی در کیفیت تجربه بازدیدکنندگان دارد. از آنجا که این چشمه در منطقه ای کویری واقع شده است، شرایط آب و هوایی می تواند تأثیر زیادی بر لذت بخش بودن سفر بگذارد.

1. پاییز و اواخر زمستان: بهترین فصول برای سفر به چشمه مرتضی علی محسوب می شوند. در این زمان ها، آب و هوا خنک و دلپذیر است و گرمای طاقت فرسای کویر وجود ندارد. پیاده روی در آب و آب تنی در چشمه های گرم، در این فصول لذتی دوچندان دارد و فرصتی عالی برای آرامش و استراحت فراهم می کند.
2. بهار: اوایل بهار نیز می تواند زمان مناسبی باشد، اما باید به این نکته توجه داشت که در این فصل به دلیل بارندگی های بیشتر، احتمال پرآب شدن چشمه و جاری شدن سیلاب های فصلی وجود دارد که می تواند عبور از مسیر را کمی دشوار یا حتی خطرناک کند.
3. تابستان: سفر به چشمه مرتضی علی در فصل تابستان چندان توصیه نمی شود. گرمای سوزان کویر در این زمان، خطر گرمازدگی را به شدت افزایش می دهد و لذت تجربه پیاده روی در آب را کاهش می دهد. هرچند با رعایت نکات ایمنی مانند نوشیدن آب فراوان و استفاده از کرم ضدآفتاب و کلاه، ممکن است سفر در این فصل نیز امکان پذیر باشد، اما به هیچ وجه به پای لذت سفر در فصول خنک تر نمی رسد.

بنابراین، برای بهره مندی حداکثری از زیبایی ها و آرامش این منطقه، برنامه ریزی سفر برای پاییز یا اواخر زمستان، هوشمندانه ترین انتخاب خواهد بود.

سفری آسوده: نکات و تجهیزات ضروری

برای اینکه تجربه بازدید از چشمه مرتضی علی طبس به بهترین شکل ممکن رقم بخورد و سفری آسوده و بی دغدغه داشته باشید، توجه به برخی نکات مهم و همراه داشتن تجهیزات ضروری، لازم است. مسیر پیاده روی در آب نیازمند آمادگی و تجهیزات خاص خود است.

• کفش مناسب: مهم ترین وسیله، کفش مناسب پیاده روی در آب است. صندل های بندی، کفش های مخصوص آب نوردی یا کفش هایی که قابلیت خیس شدن و خشک شدن سریع دارند، بهترین گزینه ها هستند. مسیر دارای سنگ های ریز و درشت و گاهی لیز است، بنابراین کفشی که از پاهایتان محافظت کند و سر نخورد، حیاتی است. روستاییان در نزدیکی ورودی چشمه، کفش های مناسبی برای این منظور به فروش می رسانند که در صورت نیاز می توانید تهیه کنید.
• لباس اضافه: حتماً یک دست لباس اضافه همراه داشته باشید تا پس از آب تنی و پیاده روی در آب، لباس های خیس خود را تعویض کنید. لباس های سبک و راحت برای شنا نیز (اختیاری) می توانند کاربردی باشند.
• محافظت در برابر آفتاب: با توجه به ماهیت کویری منطقه و آسمان اغلب آفتابی، همراه داشتن کلاه آفتابگیر، عینک آفتابی و کرم ضدآفتاب بسیار مهم است.
• آب آشامیدنی و میان وعده: پیاده روی طولانی در طبیعت نیازمند انرژی است. مقدار کافی آب آشامیدنی و میان وعده های سبک و انرژی زا مانند خرما، مغزها و میوه های خشک را فراموش نکنید.
• کیسه زباله: حفظ پاکیزگی طبیعت وظیفه هر گردشگری است. حتماً کیسه زباله همراه داشته باشید تا هیچ اثری از خود در این طبیعت بکر به جا نگذارید.
• دوربین عکاسی ضدآب یا کاور موبایل: برای ثبت عکس چشمه مرتضی علی و خاطرات زیبای سفر، اگر دوربین ضدآب ندارید، حتماً از کاورهای ضدآب مخصوص موبایل استفاده کنید تا از خیس شدن و آسیب دیدن وسایل الکترونیکی جلوگیری شود.
• نکات ایمنی: در طول مسیر مراقب سنگ های لیز و عمق آب در نقاط مختلف باشید. کودکان و سالمندان باید با احتیاط بیشتری حرکت کنند و در صورت نیاز از راهنما یا کمک دیگران بهره ببرند.

امکانات رفاهی در ابتدای مسیر و کنار پارکینگ شامل بوفه و سرویس بهداشتی است، اما در طول مسیر پیاده روی، امکانات دیگری در دسترس نخواهید بود. بنابراین برنامه ریزی دقیق و همراه داشتن وسایل مورد نیاز، ضامن یک سفر راحت و لذت بخش خواهد بود.

گنجینه های پنهان: جاهای دیدنی اطراف چشمه مرتضی علی

سفر به طبس و بازدید از چشمه مرتضی علی فرصتی بی نظیر برای کشف سایر جاذبه های دیدنی و تاریخی منطقه است. اطراف این چشمه، گنجینه های دیگری از طبیعت بکر و تاریخ کهن ایران را در خود جای داده که هر کدام به تنهایی می توانند مقصدی جذاب باشند و برنامه سفر را کامل تر و هیجان انگیزتر کنند.

روستای خرو: طبیعتی دلنشین و تاریخی کهن

در فاصله تقریبی دو کیلومتری چشمه مرتضی علی، روستای زیبای خرو قرار گرفته است. این روستای خرو طبس به دلیل موقعیت کوهستانی و طبیعت بکر و سرسبزش در دل کویر، مقصدی دلنشین برای گردشگران محسوب می شود. در این روستا می توان از باغ های میوه و مرکبات، که عطر و طعم خاصی به محیط می بخشند، لذت برد.

یکی از جاذبه های مهم روستای خرو، سرو کهن سالی است که قدمت آن به بیش از هزار سال می رسد و به عنوان یک اثر ملی ثبت شده است. علاوه بر این، قلعه ای باستانی متعلق به دوره صفویه که به قلعه خرو یا قلعه اسماعیلیه معروف است، بر جذابیت های تاریخی این روستا می افزاید و آن را به یک اثر ملی دیگر تبدیل کرده است. این ترکیب از طبیعت سرسبز، درخت کهن سال و قلعه تاریخی، روستای خرو را به مکانی ایده آل برای استراحت و گشت و گذار در نزدیکی چشمه مرتضی علی تبدیل کرده است.

روستای اصفهک: معماری خشتی در دل کویر

در حدود ۷۰ کیلومتری چشمه مرتضی علی، روستای اصفهک قرار دارد که به عنوان یکی از زیباترین بافت های خشتی و گلی ایران شهرت یافته است. این روستا با معماری سنتی و بی نظیر خود، یادآور تاریخ و فرهنگ غنی کویرنشینان است. نکته جالب توجه در مورد اصفهک، مقاومت شگفت انگیز آن در برابر زلزله ویرانگر سال ۱۳۷۵ طبس است که بخش های زیادی از شهر را با خاک یکسان کرد، اما اصفهک تقریباً سالم باقی ماند.

آب و هوای مطبوع و خنک اصفهک، به ویژه در مقایسه با گرمای کویر، آن را به مکانی دلپذیر برای بازدید تبدیل کرده است. وجود یک رصدخانه کویری، پوشش گیاهی منحصر به فرد و چشم اندازهای طبیعی فوق العاده زیبا، روستای اصفهک را به مقصدی محبوب برای دوستداران طبیعت، نجوم و معماری سنتی ایران تبدیل کرده است. قدم زدن در کوچه های خشتی این روستا، حس سفر در زمان را القا می کند.

کال جنی: دره ای مرموز و افسانه ای

در فاصله حدود ۶۰ کیلومتری چشمه مرتضی علی و ۳۵ کیلومتری طبس، یکی از شگفت انگیزترین پدیده های طبیعی ایران قرار دارد: کال جنی. این دره مرموز و زیبا، بهشت دره نوردان و علاقه مندان به پدیده های زمین شناسی خاص است. نام کال جنی از دو بخش کال به معنای دره یا آبراهی که در اثر فرسایش آب ایجاد شده و جنی که به دلیل صداهای عجیب و غریب ناشی از وزش باد در این تنگه و باورهای محلی به وجود موجودات ماورایی گرفته شده، تشکیل شده است.

کال جنی ویژگی های منحصربه فردی دارد که آن را به مکانی دیدنی تبدیل کرده است. نقاشی ها و حکاکی های روی دیواره های بلند، دودکش ها و تنورهای مرموز جن، جریان آب در کف دره و حفره های عجیب و غریب درون صخره ها، همگی بر رازآلودگی و جذابیت این مکان می افزایند. پیچ و خم های دره و اشکال فرسایشی خیره کننده، منظره ای بی بدیل خلق کرده اند که بازدید از آن حسی از ماجراجویی و کشف را به ارمغان می آورد. اینجا مکانی است که طبیعت و افسانه به هم گره خورده اند و هر گوشه آن داستانی برای روایت دارد.

کویر حلوان: دریایی از شن در پهنه بی کران

برای تکمیل تجربه کویری خود در سفر به طبس، بازدید از کویر حلوان یک گزینه فوق العاده است. این کویر وسیع در شمال شرقی استان خراسان جنوبی و در فاصله حدود ۹۰ کیلومتری شهر طبس قرار دارد. حلوان با ریگزارهای گسترده و تپه های شنی بلندش که تا افق امتداد می یابند، منظره ای باشکوه و آرامش بخش از طبیعت کویر را به نمایش می گذارد.

پیاده روی روی رمل های نرم و گرم کویر، تماشای غروب یا طلوع خورشید بر پهنه بی کران شن ها، و سکوت دلنشین شب کویر زیر آسمانی پرستاره، تجربه هایی هستند که هر طبیعت دوستی را به وجد می آورند. کویر حلوان مکانی ایده آل برای کویرنوردی، عکاسی و لذت بردن از آرامش و عظمت طبیعت کویری است. این کویر فرصتی است تا پس از هیجان و ماجراجویی در تنگه مرتضی علی، به آرامشی عمیق در دل طبیعت دست یافت.

نتیجه گیری: خاطره ای ابدی از چشمه مرتضی علی

چشمه مرتضی علی در طبس، فراتر از یک مقصد گردشگری، تجربه ای جامع و چندوجهی است که ابعاد مختلفی از طبیعت، تاریخ و فرهنگ ایران را در بر می گیرد. این مجموعه بی نظیر، از همزیستی شگفت انگیز آب های گرم و سرد در یک رودخانه گرفته تا طاق باستانی شاه عباسی و خانه های مرموز گبر، هر بازدیدکننده ای را به دنیایی از شگفتی ها و افسانه ها می برد. راه رفتن در دل آب، لمس همزمان گرما و سرما، و تماشای دیواره های سنگی رسوبی که هر کدام داستانی برای گفتن دارند، حسی از کشف و ماجراجویی را در روح و جان آدمی زنده می کند.

این سفر نه تنها فرصتی برای لذت بردن از زیبایی های طبیعی است، بلکه با وجود خواص درمانی چشمه های آبگرم و ماهی های ماساژور، به آسایش و سلامتی جسم نیز کمک می کند. همچنین، جاذبه های اطراف مانند روستاهای خرو و اصفهک با طبیعت و معماری خاص خود، و دره های اسرارآمیز کال جنی و کویر بیکران حلوان، برنامه ای کامل و فراموش نشدنی را برای هر سلیقه ای ارائه می دهند. بازدید از چشمه مرتضی علی، حکایت گر داستانی است که در هر قدم، خاطره ای ماندگار را در ذهن و قلب مسافران ثبت می کند. این تجربه الهام بخش، گویی دعوتنامه ای است برای دیدن معجزه ای در دل کویر، معجزه ای که تا ابد در ذهن شما باقی خواهد ماند و شما را به بازگشت دوباره فرامی خواند.