نوروز؛ مبنای جدید هنجار سازی در روابط بین الملل

در شرایطی که قدرت های بزرگ در شعار و عمل «اولویت را به کشورهای خود می دهند»، امنیت، رفاه و ثبات را تنها برای مردم خود می خواهند و بی توجه به ارزشها و خواست ملتهای دیگر، بر طبل منافع ملی خودخواهانه می کوبند، به نظر می رسد جامعه بین المللی به بیش از هر زمان دیگری محتاج یک ترمیم اخلاقی و معنوی است. در واقع ملت های جهان نیازمند یک ابرالگوی فرهنگی هستند که در آن حرفی از خودخواهی، خودبینی صرف و لزوم خودیاری نباشد و به جهان رنگ و لعاب اخلاقی تر و انسانی تر بدهد.

بر این اساس با جرات می توان گفت «آیین نوروز» به واسطه ارتباط مستقیم با طبیعت و حیات و ویژگی های عام انسانی و جهانی خود از این پتانسیل برخوردار است و می تواند به یک عامل فرهنگی اثرگذار در عرصه روابط بین الملل تبدیل شود. رسم و آیین نوروز یکی از نمادهای فرهنگ کهن ایرانی است که با وجود آنکه زمان زیادی از عمر آن می گذرد، همچنان پابرجا مانده و سنت ها و هنجارهای نهفته در آن از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. تاکید بر ارزش های اخلاقی، ترویج و تحکیم روابط انسانی و نوع دوستی، اهمیت دادن به طبیعت و محیط زیست، باور به امکان پذیری تغییر و بهتر شدن و تاکید بر بهداشت و پاکیزگی از ویژگی های برجسته فرهنگ نوروز است که به آن قابلیت اثرگذاری جهانی می بخشد.

البته این ادعایی نیست که تنها ایرانیان به آن باور داشته باشند؛ اهمیت و پتانسیل های تاثیرگذاری این آیین به اندازه ای است که در 4 اسفند 1388(23 فوریه 2010 میلادی) مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه ای روز 21 مارس را به عنوان «روز جهانی نوروز» به تصویب رساند. بدین ترتیب برای نخستین بار در تاریخ این سازمان نوروز به عنوان مناسبتی بین المللی به رسمیت شناخته شد.

پیش از آن نیز پرونده نوروز در مهرماه 1388 توسط 7 کشور تمدنی حوزه نوروز (ایران، جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان) در فهرست جهانی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید و البته در سال 1393 با تقاضای الحاق 5 کشور دیگر(افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان) ثبت مجدد گردید؛ فرایندی که حکایت از ظرفیت های بزرگ این رخداد در پیوند ملت ها دارد.

نوروز، به عنوان یک عید باستانی در تاریخ و فرهنگ ملل منطقه جایگاه ویژه ای را داشته و دارد؛ کشورهای حوزه نوروز از سالیان دور روابط تاریخی و دیرینه ای را در زمینه های گوناگون با یکدیگر داشته اند و هر چند در سالهای اخیر روابط آنها دچار فراز و فرودهای مختلفی بوده، اما عید نوروز، همچنان بهانه و دستاویزی برای تحکیم دوستی ها و گسترش روابط میان ملتها و کشورهای منطقه است. نوروز نوید بخش این پیام انسانی است که می توان همراه با طبیعت تمام سردی ها، خصومت ها و مشکلات را کنار گذاشت و همه چیز را از نو ساخت. می توان همچون مادر طبیعت مهربان بود و بخشندگی و توسعه و رفاه را نه فقط برای یک ناحیه و قوم محدود و مشخص، که برای همه انسانها و موجودات خواست.

اهمیت دادن به این ارزش های اخلاقی و انسانی در روابط بین الملل همواره می تواند زمینه ساز برقراری صلح و ثبات باشد؛ زیرا با در اولویت قرار دادن این آیین های مشترک در کنار اهداف و منافع جمعی می توان از خودخواهی ها کاست و از ایجاد تفرقه جلوگیری کرد؛ کشورهای دارای عید نوروز با اتکا به آیین های مشترک این عید باستانی می توانند در جهت پیمان های همکاری، صلح و دوستی میان یکدیگر و دیگر کشورهای منطقه حرکت کنند و به الگویی برای همگرایی تبدیل شوند. ضمن اینکه توسعه گردشگری نوروز می تواند در تقویت اقتصاد کشورهای این حوزه نیز موثر باشد.

بر این اساس کشورهای حوزه نوروز می توانند به واسطه درکی که از یک هویت مشترک دارند به سمت منطقه گرایی سوق پیدا کرده و از این طریق تبادلات خود را در همه زمینه ها افزایش دهند. برخلاف منطقه گرایی با اهداف سیاسی- امنیتی، در این نوع از منطقه گرایی استحکام بیشتری وجود دارد و پایه های فرهنگی- ارزشی به آن عمر درازتر و پایدارتری می بخشد. در نتیجه حوزه تمدنی نوروز از ظرفیت های بالقوه زیادی برای همکاری و شکل دادن به فرهنگ جهانی برخوردار است که باید به همت رهبران این کشورها جنبه عملیاتی به خود بگیرد.

بنابراین نگاه به نوروز نباید و نمی تواند یک نگاه محدود، بسته و ملی باشد؛ برای جمهوری اسلامی ایران که داعیه های تمدنی دارد و همواره در صدد شکل دادن به یک نظم منطقه ای بومی و درون گرا (بدون مداخله قدرتهای بیگانه) بوده است؛ این آیین باستانی آغاز حرکت کنشمند برای نقش آفرینی، تولید فرهنگ و هنجار سازی در عرصه منطقه ای و جهانی است.
امری که البته تنها با شعار و گفتار به جایی نمی رسد و نیازمند تفکر استراتژیک، برنامه ریزی راهبردی و توسعه هدفمند همکاری ها و مناسبات با کشورهای منطقه است.

* استاد دانشگاه