دوئل در شام – کاماکس

به گزارش کاماکس، «فرهیختگان» در گزارشی با این عنوان به مناسبت سفر جولانی به آنکارا تعارض منافع آمریکا و ترکیه در سوریه را بررسی کرده و نوشته است:

روابط بین آمریکا و ترکیه در سال‌های اخیر با چالش‌ها و تنش‌هایی همراه بوده است؛ در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، تفاوت‌های استراتژیک و منافع متضاد دو کشور در زمینه‌های مختلف از جمله عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه، موضوع کردها و حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه، خرید سیستم‌های دفاع موشکی اس-۴۰۰ از روسیه و تحریم‌ها بر پیچیدگی‌ این روابط افزود؛ اما علی‌رغم این مسائل، وابستگی اقتصادی و امنیتی ترکیه به ایالت متحده و نقش این کشور در ناتو نمی‌تواند از سوی ترکیه نادیده گرفته شود. به همین دلیل بود که اردوغان پیروزی ترامپ در انتخابات ۲۰۲۴ را تبریک گفت و انتخاب وی را نویدبخش فصل تازه‌ای در روابط دو کشور عنوان و ابراز  امیدواری کرد که روابط ترکیه و آمریکا در دوره جدید تقویت شود. او همچنین بر اهمیت حل‌وفصل بحران‌های منطقه‌ای مانند جنگ روسیه‌- اوکراین و درگیری‌های غرب‌آسیا تأکید کرد. در مقابل ترامپ نیز اردوغان را دوست خود خطاب کرده و اظهار داشت: «او مردی است که دوستش دارم و به او احترام می‌گذارم.» پس از آن وزاری خارجه دو کشور نیز بر ضرورت هماهنگی دو طرف در خصوص مسائل منطقه‌ای تأکید کردند. در این بین، با توجه به استقبال ترکیه از به قدرت رسیدن مجدد ترامپ، پیشینه چالش‌های بین دو کشور، تحولات رخ داده طی سال‌ها و ماه‌های اخیر در منطقه و به‌ویژه نقش ترکیه در حوادث سوریه، اهمیت بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال این کشور را برجسته می‌کند.

  پیشینه روابط ترامپ – اردوغان
نکته قابل توجه در بررسی روابط ترکیه و آمریکا در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، رابطه شخصی رهبران دو کشور و دیپلماسی مستقیم و غیررسمی آنها در خصوص مسائل مختلف سیاست خارجی بود. اردوغان و ترامپ ترجیح می‌دادند از طریق تماس‌های تلفنی یا دیدارهای حضوری مانند نشست ۲۰۱۹ در کاخ سفید، بدون واسطه‌گری نهادهای دولتی با یکدیگر تعامل کنند. این رویکرد گاه مانند آزادی کشیش آمریکایی در ۲۰۱۸ به حل موقت تنش‌ها کمک می‌کرد. در عین حال این رابطه بر نوعی تراکنش مبتنی بود، چراکه هر دو رهبر بر منافع ملی کوتاه‌مدت تمرکز داشتند، برای مثال ترامپ در قبال کاهش تنش‌ها، از تحریم‌های سنگین‌تر علیه ترکیه خودداری کرد و اردوغان نیز در برخی موارد (مانند سوریه) به خواسته‌ آمریکا تن داد. گذشته از روابط شخصی دو رهبر، روابط دو کشور نیز در این دوره متأثر از حوزه‌های همکاری و نقاط مشترک و همچنین اختلافات و تنش‌های مختلف بود، به‌طور مثال در خصوص مبارزه با تروریسم، دو طرف در مقابله با داعش در سوریه و عراق همکاری کردند. در رابطه با مسائل امنیتی‌- منطقه‌ای، ترکیه در دوران ترامپ نقش کلیدی در مهار مهاجرت پناهندگان از سوریه به اروپا ایفا کرد که این مسئله با حمایت آمریکا از نقش ترکیه همراه بود؛ همچنین ترکیه به عنوان عضو ناتو، در چهارچوب اتحاد با آمریکا در مقابل نفوذ روسیه و ایران در خاورمیانه هماهنگی‌هایی داشت. در حوزه همکاری‌های اقتصادی نیز ترکیه در دوران ترامپ به دنبال جذب سرمایه‌های آمریکایی بود و دو طرف در زمینه تجارت انرژی همکاری داشتند. با این حال، افزایش تعرفه‌های آمریکا بر فولاد ترکیه در ۲۰۱۸ به دلیل اختلاف بر سر بازداشت یک کشیش آمریکایی، روابط اقتصادی دو طرف را تحت تأثیر قرار داد.
علاوه بر این‌ها، برخی مسائل مانند تصمیم ترکیه برای خرید سامانه‌های دفاع موشکی اس‌-۴۰۰ از روسیه در سال ۲۰۱۹، به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های دو کشور تبدیل شد؛ آمریکا این اقدام را تهدیدی برای امنیت ناتو دانست و با هدف حفظ فشار بر آنکارا برای جلوگیری از همکاری‌های نظامی با روسیه، ترکیه را از برنامه جنگنده‌های اف-‌۳۵ حذف کرده و تحریم‌هایی تحت قانون کاستا (CAATSA) علیه این کشور اعمال کرد؛ هدف دیگر این فشار، تضعیف همکاری ترکیه و روسیه در پروژه‌هایی مانند خط لوله ترک‌استریم(TurkStream)  یا انرژی هسته‌ای بود. تنش‌های ترکیه- آمریکا، همکاری در ناتو را تضعیف کرد، اما آنکارا همچنان به عنوان عضو ناتو نقشی کلیدی در مهار روسیه در دریای سیاه ایفا می‌کرد. همچنین ترکیه علی‌رغم همکاری با روسیه در سوریه و خرید اس-‌۴۰۰ سعی کرد موازنه‌ای بین واشینگتن- مسکو ایجاد کند. ترامپ نیز گاه برای کاهش نفوذ روسیه در منطقه، به همکاری با ترکیه تمایل نشان می‌داد. در سویی دیگر، ترکیه بارها از آمریکا به دلیل حمایت از YPG/SDF در سوریه انتقاد کرد و آن را تهدیدی برای امنیت ملی خود دانست. در اکتبر ۲۰۱۹، ترامپ به طور ناگهانی تصمیم به خروج نیروهای آمریکایی از مرز سوریه- ترکیه گرفت که به عملیات نظامی ترکیه علیه کردها در آن منطقه (عملیات چشمه صلح) منجر شد. مسائل حقوق بشری و داخلی ترکیه نیز از زمینه‌های اختلاف دو کشور در این دوره بود، آمریکا تحت فشار کنگره، به ویژه پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ در ترکیه، به سرکوب مخالفان توسط دولت اردوغان انتقاد کرد، اختلاف بر سر استرداد فتح‌الله گولن _که آنکارا او را عامل کودتا می‌دانست_ نیز تنش‌ها را تشدید کرد. همچنین سیاست‌های خاورمیانه‌ای ترامپ مانند تصمیم برای به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل و همچنین طرح «معامله قرن» با مخالفت شدید ترکیه روبه‌رو شد. بدین ترتیب، روابط اردوغان و ترامپ نمونه‌ای از دیپلماسی پرنوسان با محوریت منافع لحظه‌ای بود. اگرچه همکاری‌های امنیتی و اقتصادی دو کشور تا حدی حفظ شد، اما اختلافات ساختاری (مانند مسئله کردها، موشک‌های اس-‌۴۰۰ و ارزش‌های دموکراتیک) بدون حل باقی ماند. با روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا، این تنش‌ها به‌ویژه در مسائل حقوق بشری و خرید اس-‌۴۰۰ تشدید شد.

  مسائل و چالش‌های بین دو کشور
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه امیدوار است که در این دوره، حمایت آمریکا از نهادهای مرتبط با پ.ک.ک در شمال و شرق سوریه کاهش یابد. ترامپ به دلیل رویکرد «اول آمریکا» ممکن است به کاهش حضور نظامی آمریکا در سوریه تمایل داشته باشد که می‌تواند زمینه‌ساز توافقات جدیدی بین آنکارا و واشینگتن باشد. علاوه بر این مسائل دیگری نیز بین دو کشور در این دوره وجود دارد که می‌توان به آنها اشاره کرد:
۱. تمرکز بر همکاری‌های اقتصادی: در زمینه اقتصادی، انتظار می‌رود که روابط تجاری و همکاری‌های دوجانبه احتمالاً با تمرکز بر صنایع دفاعی، انرژی و فناوری، افزایش تبادلات تجاری و بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل تقویت خواهد شد. ترامپ ممکن است به بررسی تحریم‌های قبلی علیه ترکیه بپردازد و تلاش کند همکاری‌ها را در این زمینه افزایش دهد. در این دوره همچنین ترکیه به دنبال بازگشت به برنامه جنگنده‌های اف-۳۵ و گسترش همکاری‌های فضایی و فناوری با آمریکاست.
۲. فشارهای راهبردی: ترامپ ممکن است برای تغییر رفتار ترکیه، از اقدامات تنبیهی مانند تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری استفاده کند، در حالی که همزمان آلترناتیوهایی نیز برای پایگاه هوایی اینجرلیک بررسی می‌شود.
۳. نقش ترکیه در قفقاز: ترکیه در جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ از آذربایجان حمایت کرد و نفوذ خود در منطقه را افزایش داد. ترامپ ممکن است با هدف استفاده از ترکیه برای کاهش نفوذ روسیه در مناطق استراتژیک از نقش ترکیه در ایجاد موازنه در برابر روسیه در قفقاز حمایت کند.
۴. ناتو و افزایش سهم مالی ترکیه: ترامپ بارها از اعضای ناتو به دلیل عدم پرداخت سهم مالی کافی انتقاد کرده است. او احتمالاً با هدف کاهش هزینه‌های آمریکا در ناتو و تقویت مشارکت اعضا، از ترکیه بخواهد سهم خود در بودجه ناتو را افزایش دهد و در عوض از فشار بر موضوعاتی مانند حقوق بشر در ترکیه کم کند.
۵. مسئله سوریه و کردها: در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، سیاست‌های متفاوت دو کشور در مورد شمال سوریه منجر به چالش‌هایی در روابط دو کشور شد. در این دوره و با توجه به تحولات رخ داده در سوریه، ترکیه انتظار دارد که ترامپ اقدام به بازنگری در سیاست خارجی خود در قبال سوریه کرده و با تداوم روند عقب‌نشینی نیروهای ویژه ایالات متحده که ترامپ در سال ۲۰۱۹ ‌آغاز کرده بود، حمایت نظامی خود از نیروهای دموکراتیک سوریه را کاهش دهد و بدین ترتیب فرصت‌های بازیگری و اقدامات بیشتر ترکیه در این کشور و در قبال کردها را افزایش دهد. اما در عین حال انتخاب مایک والتز از سوی ترامپ به عنوان مشاور امنیت ملی، سبب ایجاد نگرانی‌هایی در ترکیه شد، چراکه وی بارها حمایت خود از شبه‌نظامیان کرد در سوریه را اعلام کرده است؛ به همین دلیل روزنامه ترکیه‌ای حریّت با واکنش به انتخاب وی، او را طرفدار YPG-PKK توصیف کرد.
۶. روابط ترکیه با روسیه: احتمالاً ترامپ از ابزارهای اقتصادی برای فشار بر ترکیه استفاده می‌کند، مگر آنکه آنکارا در قبال موضوعاتی مانند اس‌–‌۴۰۰ یا همکاری در منطقه به آمریکا امتیازاتی بدهد. هر چند با پیش‌بینی کاهش تنش میان آمریکا و روسیه، ترکیه امیدوار است بتواند جت‌های اف-۳۵ آمریکایی را خریداری کند؛ اما علی‌رغم اینکه برخی از کشورهای غربی پس از پیوستن سوئد به ناتو، برخی از محدودیت‌های صادرات تسلیحات به ترکیه را لغو کردند، اما هیچ چیز مشخصی درباره مدرن‌سازی اتحادیه گمرکی یا بازگشت ترکیه به برنامه اف‌-۳۵ وجود ندارد.
۷. مسئله اوکراین: ترکیه از سال ۲۰۲۲ درصدد ایفای نقش میانجیگری در مسئله اوکراین بوده است. با توجه به تمایل ترکیه برای ایفای چنین نقشی و رویکرد ترامپ مبنی ‌بر پایان این جنگ و قطع کمک به اوکراین، این موضوع می‌تواند فرصتی برای ترکیه باشد تا ضمن آغاز مجدد مذاکرات، میانجیگری بین اوکراین و روسیه را از سر بگیرد. این موضوع نه تنها سبب تقویت نقش و جایگاه بین‌المللی ترکیه و افزایش زمینه‌ها و فرصت‌های همکاری مشترک آنکارا- واشینگتن خواهد شد، بلکه ممکن است نقش مرکزی ترکیه را در رژیم‌های ترانزیت انرژی شرق به غرب تقویت کند؛ همچنین بازسازی‌های پس از جنگ می‌تواند فرصت‌های اقتصادی برای این کشور ایجاد کند و شرکت‌های ترکیه‌ای می‌توانند سهم قابل‌توجهی در بازسازی اوکراین داشته باشند.
۸. فلسطین: آنکارا پس از ۷ اکتبر در مواضع اعلامی خود همواره از حماس حمایت و اقدامات رژیم‌صهیونیستی را محکوم کرد. با توجه به حمایت قاطع ترامپ از اسرائیل، در صورتی که حمایت دولت جدید آمریکا منجر به تداوم جنایات علیه فلسطینی‌ها و نقض بیشتر حقوق آنها شود، ممکن است این موضوع به اختلافات ترکیه و آمریکا دامن بزند؛ چراکه حمایت این کشور از فلسطین در تضاد با سیاست‌های ترامپ در قبال اسرائیل است و جنگ اخیر نیز به‌نوبه خود توانست روابط فزاینده آنکارا – تل‌آویو را تضعیف کند.

  برایند سیاست خارجی آمریکا در قبال ترکیه
سیاست خارجی ترکیه و آمریکا در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، ترکیبی از همکاری‌های استراتژیک و تنش‌ها بود. این رویکرد تحت تأثیر مسائل امنیتی، اقتصادی و اختلافات منطقه‌ای شکل گرفت و با رویکرد شخصی و مستقیم دو رهبر نیز پیوند خورد. پیش‌بینی دقیق سیاست خارجی ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری‌ در قبال ترکیه دشوار است اما به‌نظر می‌رسد سیاست خارجی وی در این دوره نسبت به ترکیه معامله‌گرایانه، مبتنی بر اولویت‌های کوتاه‌مدت‌تر و دستیابی به معاملات بزرگ‌تر باشد و انتظار می‌رود که ترکیه در این دوره به افزایش همکاری‌های دوجانبه در بخش اقتصادی و تجاری دست یابد. در این بین، روابط شخصی او با اردوغان به دلیل تمایل هر دو به دیپلماسی رهبری، می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی به سیاست خارجی دولت جدید آمریکا در قبال ترکیه داشته باشد؛ با این حال، تنش‌های ساختاری و رقابت ترکیه با متحدان سنتی آمریکا می‌تواند مانع همکاری پایدار شود. در نهایت می‌توان گفت که در کنار مسائل گفته شده، سه عامل از جمله روابط دولت ترامپ با روسیه، وضعیت داخلی ترکیه و وضعیت داخلی سوریه متغیرهای مهم دیگری در تعیین سیاست‌ خارجی ترامپ در قبال این کشور خواهند بود.

*بازنشر مطالب دیگر رسانه‌ها در کاماکس به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می‌باشد.

پایان خبر کاماکس